به گزارش “صبح رابر“؛رهبرانقلاب فرمودند: درس بزرگ امام جواد(ع) به ما این است که در مقابل قدرت‌های منافق و ریاکار، باید همت کنیم که هوشیاری ‌مردم را برای مقابله‌ی با این قدرت‌ها برانگیزیم.

مطالعه سیره و زندگى ائمه اطهار(ع) و توجه به تلاش‏هاى علمى و سیاسى آنان نشان مى دهد که آن بزرگواران چشمه‏ هاى جوشان معرفت و گنجینه‏ هاى علوم الهى هستند که چون چراغى پرفروغ و خاموش نشدنى در وادى جهل و ظلمت پرتوافشانى مى‏ کنند، به‏ طوریکه در عرصه علم و دانش، تاریکى را از بین برده و در حوزه سیاست امید حق ‏ستیزان را نومید مى ‏سازند. امام جواد(ع) همانند دیگر امامان معصوم(ع) داراى کمالات علمى و اندیشه ‏هاى سیاسى در مرتبه اعلى است که بعد از شهادت پدر بزرگوارش، در کودکى، امامت و رهبرى شیعیان را به ‏عهده گرفت و به ‏‏رغم مشکلات حادّ جامعه مسلمین، نقش شایسته ‏اى در راه گسترش دانش و فرهنگ حیات‏بخش اسلام ایفا نمود.

فضاى سیاسى و اجتماعى‏

امام جواد(ع) در دوره‏اى امامت خویش را آغاز کرد که به ‏رغم اقتدار شیعیان، عرصه سیاسى و اجتماعى جامعه گرفتار چالش‏ هاى عمیق عقیدتى و درگیرى‏هاى مختلف شده بود.

دوران امامت آن‏حضرت با خلافت دو نفر از خلفاى ستم‏ پیشه عباسى (مأمون و معتصم) مقارن بود.

مأمون به ‏دلیل این‏که با شهادت امام رضا(ع) دچار بدنامى و تزلزل شده بود، صلاح نمى ‏دید که بیش از آن به آزار امام جواد(ع) بپردازد. هم‏چنین به ‏دلیل قدرت شیعیان در آن روزگار، تمام سعى خود را بر آرام نگه داشتن اوضاع مصروف مى ‏داشت، لذا به‏ منظور دست‏یابى به چنین هدفى ناچار شد آن‏ حضرت را مانند پدرش امام رضا(ع) در قدرت سهیم کند.

مسأله مخاطره‏ آمیزى که در این مقطع حسّاس شیعیان را تهدید مى‏کرد، قدرت گرفتن و پیشرفت «مذهب معتزله» بود. مکتب اعتزال در آن زمان رواج و رونق بسیارى گرفته بود و حکومت وقت از طرفداران آن بسیار حمایت مى‏ کرد. آنان دستورات ومطالب دینى را به عقل خویش عرضه مى‏ نمودند و آن‏چه را که عقلشان صریحاً تأیید مى‏ کرد، مى‏ پذیرفتند و بقیّه را انکار مى‏کردند و چون نیل به مقام امامت در سنین خردسالى با عقل ظاهر بینشان سازگار نبود، پرسش‏هاى دشوار و پیچیده‏اى را مطرح مى‏ کردند تا به پندار خویش حضرت جواد(ع) را در میدان رقابت علمى و سیاسى شکست دهند امّا آن امام با پاسخ‏هاى قاطع و استدلال‏هاى قوى از این مناظره‏ها سربلند بیرون آمد و هرگونه تردید در مورد امامت خویش را از بین برد و اصل امامت را تثبیت نمود و نشان داد که برخوردارى از منصب الهى در خردسالى هیچ مشکلى ندارد.

از دیگر مسائل مطرح در این عصر، تهاجم عقیدتى و نیرنگ‏ بازى‏هاى دو خلیفه ملعون عباسى (مأمون و معتصم) با مردم بود. به گواهى تاریخ، مأمون مکّارترین و منافق‏ترین خلیفه عباسى بود که براى کسب پیروزى نهایى و قطعى بر اندیشه شیعه بسیار کوشید و هدف نهایى وى از تشکیل مناظره با امامان شیعه، شکست ایشان و در نهایت سقوط مذهب تشیّع بود زیرا او مى‏خواست براى همیشه ستاره تشیّع افول کند و بزرگ‏ترین مانع در برابر حاکمان غاصب و ستمگر، از میان برداشته شود امّا در چنین عصرى، امام محمد تقى(ع) قاطعانه و با اقتدار الهى تمام در برابر انحرافات، مسامحه ‏ها، توهین‏ ها و دیگر مکرهاى خلفاى باطل ایستاد و از حقانیّت دین اسلام و شیعیان دفاع کرد، ایشان به ‏رغم محدودیّت‏هاى موجود از سوى دستگاه خلافت، از طریق نصب وکلا و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ کرد. در سراسر قلمرو حکومت مأمون و معتصم، آن‏حضرت کارگزارانى را اعزام مى‏ کرد و با فعالیّت‏هاى سیاسى گسترده از تجزیه نیروهاى شیعه جلوگیرى مى‏نمود.

ازجمله: آن ‏بزرگوار به وکلاى خود اجازه مى‏ داد که به درون دستگاه خلافت نفوذ کرده و مناصب حسّاس حکومتى را در دست بگیرند. هم‏چنین برخى از کارگزاران امام نیز به‏عنوان حاکم شهرها منصوب شدند و همه امور را با دقّت تحت نظر داشتند. در دوران امامت امام نهم، بعضى از انحرافات عقیدتى مطرح بود که ریشه در دوران‏هاى قبل داشت، ولى آن‏بزرگوار به مناسبت‏هایى با این انحرافات برخورد مى‏کرد و با اعلام موضع خویش، نظر حق و صائب را بیان مى‏نمود و مردم را از باورهاى ناصحیح و غلط بازمى‏داشت.

امام جواد(ع) در برابر فرقه‏ هایى که در دوران امامتش وجود داشت، شیعیان را راهنمایى مى‏کرد. یکى از این فرقه‏ ها، اهل حدیث بود که مجسّمى مذهب بوده و خدا را جسم مى‏ پنداشتند. امام درباره آنان به شیعیان مى ‏فرمود: اجازه ندارند پشت سر هر کسى‏ که خدا را جسم مى ‏داند، نمازگزارده و به او زکات بپردازند.

واقفیّه یکى دیگر از فرقه‏ هاى موجود انشعابى از شیعه بود که به‏ صورت معضلى بزرگ در مقابل شیعیان مطرح شده بود؛ آنان کسانى بودند که پس از شهادت امام کاظم(ع) بر آن‏حضرت توقّف کرده و امامت فرزندش علىبن موسى‏ الرضا(ع) را نپذیرفتند. در روایتى از امام جواد(ع)، واقفیّه مصداق آیه: «وجوهٌ یومئذٍ خاشعهٌ عاملهٌ ناصبه» خوانده شدند و در ردیف ناصبى‏ ها قرار گرفتند.

مناظره‏ هاى علمى‏

دولت عباسى به‏ منظور درهم شکستن چهره علمى امامان(ع) و زیر سؤال بردن دانش و حتى امامت آنان، جلسات مناظره و گفت وگوى علمى تشکیل مى‏داد. البته با این‏کار، عباسیان نه تنها به مقصود خویش نمى‏ رسیدند، بلکه موجب رسوایى و فضاحت خود مى‏شدند.

از آن‏جا که امام جواد(ع) نخستین امامى بود که در خردسالى به منصب امامت رسید، آن‏حضرت مناظرات و گفت و گوهایى داشته است که برخى از آن‏ها بسیار مهم و مفید بوده است.

راز برپایى آن مناظرات این بود که از یک طرف امامت آن امام به ‏خاطر کمى سن براى بسیارى از شیعیان کاملاً ثابت نشده بود، ازاین‏ رو براى اطمینان خاطر و به ‏عنوان آزمایش، سؤالات فراوانى از ایشان مى‏ کردند. از طرف دیگر مکتب اعتزال و افراطى ‏گرى در بهره ‏ورى از عقل رونق یافته بود و حکومت وقت نیز از آنان پشتیبانى مى‏ کرد، لذا این گروه سؤالات عقلى دشوارى مطرح مى‏ کردند تا به پندار خامشان حضرت را در میدان رقابت علمى شکست دهند، ولى در همه این مناظرات، امام جواد(ع) با علم امامت که ناشى از علم خداوندى است، با پاسخ‏ هاى قاطع، هرگونه شک و تردید را در مورد امامت خود از بین برد. به همین جهت است که بعد از ایشان در دوران امامت امام ‏هادى(ع) که در کودکى به امامت رسید، مشکلى ایجاد نشد و براى همه روشن شده بود که خردسالى مانع منصب امامت نمى‏ شود.

مناظره آن بزرگوار با «یحیى‏بن اکثرم» و «ابن ابى داود» و غلبه بر آن دو از این نمونه مناظرات است.

پاسدار حریم وحى‏

نهمین امام شیعیان بر این باور بودند که آیات الهى باید در سطح جامعه فراگیر شود و تمام مسلمانان در گفتار و رفتار و استدلال‏ هاى روزمره خود از قرآن و معارف بلند آن بهره گیرند. به همین جهت سعى مى‏کردند که در گفت و گوها و معاشرت و برخورد با مردم از آیات قرآن استفاده کند.

امام جواد(ع) به ‏عنوان پاسدار حریم وحى از تفسیرهاى نابه‏ جا و غیرعقلانى آیات قرآن جلوگیرى کرده و علما و دانشمندان را به‏ سوى فهم صحیح آیات راهنمایى مى‏کرد.

روزى در مجلس معتصم برخى از دانشمندان به آیه ‏اى استناد کرده و یک حکم شرعى صادر نمودند. امام که در آن جلسه حضور داشت، خطاى آنان را گوشزد نمود و تفسیر صحیح را براى حاضرین بیان کرد.

«محمد‏بن مسعود عیاشى سمرقندى» در تفسیر خود ماجراى آن مجلس را چینین آورده است: در زمان معتصم عباسى، عوامل خلیفه، عدّه‏ای دزد را دستگیر کرده و از مرکز خلافت در مورد چگونگى مجازات آنان خواستار دستور بودند.

خلیفه در مورد این حادثه حساس مجلس مشورتى تشکیل داد و از دانشمندان عصر، کیفیّت اجراى حدّ شرعى را در مورد آنان خواستار شد. آنان گفتند: قرآن در این مورد بهترین راه‏کار است، آن‏جا مى‏فرماید: «انّما جزاء الّذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فی الارض فساداً ان یقتّلوا او یصلّبوا او تقطّع ایدیهم و ارجلهم من خلافٍ اوینفوا من الارض…؛ کیفر کسانى ‏که با خدا و پیامبرش به جنگ برمى‏ خیزند و در روى زمین در اشاعه فساد تلاش مى ‏کنند، این است که اعدام شوند یا به دار آویخته شوند یا دست و پاى آنان بر عکس یکدیگر قطع شود و یا این‏که از سرزمین خود تبعید گردند.»

آنان به خلیفه پیشنهاد کردند طبق این آیه یکى از کیفرهاى فوق را در مورد تبهکاران انتخاب کند. معتصم عباسى در همان جلسه از امام نیز نظر خواست. آن‏حضرت اول از اظهار نظر خوددارى کرد امّا وقتى که با اصرار خلیفه مواجه شد، نظر خود را چنین اعلام کرد: ایشان در استدلال به آیه خطا کردند. استنباط حکم شرعى از این آیه دقت بیش‏تر مى‏طلبد و باید تمام جوانب مسأله در نظر گرفته شود و نسبت به جرم ‏هاى مختلف کیفرها فرق مى‏ کند؛ زیرا این مسأله صورت‏ هاى مختلف و احکام جداگانه دارد:

۱.    اگر این‏ راه زنان فقط راه را ناامن کرده‏اند و نه کسى را کشته و نه مالى را به غارت برده‏اند، مجازات آنان فقط حبس است و این همان معنى «نفى الارض» است.

۲.    اگر راه را ناامن کرده و افراد بى‏گناهى را کشته ‏اند امّا به مال دیگران تجاوز نکرده‏ اند، مجازات آنان اعدام است.

۳.    اگر امنیّت را از راه‏هاى عمومى سلب کرده، انسان‏هاى‏ بى ‏گناه را کشته و مال مردم را نیز به غارت برده‏ اند، کیفر آنان باید سخت‏تر باشد، یعنى اول دست و پایشان را به عکس همدیگر قطع مى‏کنند، سپس به دار مجازات آویخته‏ می‏شوند.

معتصم این نظریه را پسندید و به عامل خود دستور داد که طبق نظر امام جواد(ع) عمل کند.

 استدلال به قرآن‏

مسأله امامت حضرت جواد(ع) در خردسالى، در عصر امامت خود ایشان نیز مطرح بود،لذا این مسأله را از خود آن‏حضرت مى‏ پرسند.

مرحوم کلینى مى‏نویسد: شخصى محضر امام جواد(ع) شرف‏یاب شد و گفت: یابن رسول‏الله! عدّه‏اى از مردم نسبت به موقعیت امامت شما شبهه ایجاد مى‏کنند. حضرت در پاسخ چنین فرمود: خداوند متعال به حضرت داود(ع) وحى کرد که فرزندش سلیمان(ع) را جانشین خود قرار دهد، با این‏که سلیمان کودکى خردسال بود.

این موضوع را برخى از دانشمندان بنى اسرائیل نپذیرفتند و در اذهان مردم شک و شبهه ایجاد کردند، به همین جهت خداوند به حضرت داود(ع) وحى کرد که عصا و چوب‏ دستى اعتراض‏ کنندگان و سلیمان(ع) را بگیر و هر کدام را با علامتى مشخص کن که از چه کسى است؟ سپس آن‏ها را شبانگاه در جایى پنهان نما. فرداى آن روز به همراه صاحبان آن‏ها بروید و چوب‏دستى‏ها را بردارید. چوب‏دستى هر کس سبز شده باشد، همان شخص جانشین و حجّت بر حق خدا خواهد بود.

همگى این پیشنهاد را پذیرفتند و چون به مرحله اجرا درآوردند، عصاى حضرت سلیمان(ع) سبز شده بود. پس از آن همه افراد پذیرفتند که او حجّت و پیامبر خداست.

«على‏بن اسباط» یکى از یاران امام محمد تقى(ع) مى‏گوید: روزى به محضر آن‏حضرت رسیدم در حالى‏که در مورد امامت ایشان در خردسالى شک و تردید داشتم. در همان لحظه امام در برابر من نشست و فرمود: خداوند درباره امامت حجّت آورده، همان‏طورى که درباره نبوت حجّت آورده است. قرآن کریم درباره حضرت یحیى(ع) مى‏فرماید: «…و آتیناه الحکم صبیّاً؛ ما به یحیى در کودکى فرمان نبوت دادیم.» و درباره حضرت یوسف(ع) مى‏فرماید: «و لمّا بلغ اشدّه آتیناه حکماً و علماً…؛ هنگامى که به حدّ رشد رسید، به او حکم نبوّت و دانش دادیم.» بنابراین همان‏گونه که ممکن است خداوند علم و حکمت را در سن چهل سالگى به شخصى عنایت کند، ممکن است همان حکمت رادر دوران کودکى نیز عطا کند.