مرتضی کارآموزیان

به گزارش”صبح رابر”رسانه ها با ورود پرقدرت به حریم خانواده ها، نقشی محوری در تربیت به عهده گرفته اند.

خداوند متعال در سوره تحریم آیه ۶ می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ ها هستند، نگاه دارید.» نگاهداری و صیانت از خانواده از طریق تعلیم و تربیت، امر به معروف و نهی از منکر و ایجاد محیطی پاک و عاری از آلودگی، قابل حصول است.
         بدین ترتیب، والدین وظیفه دارند در چهارچوب دین، فرزندان خود را در ابعاد جسمی، علمی، مهارتی، اجتماعی، عاطفی و اخلاقی تربیت کنند. بدون تردید همراه با متحول شدن جوامع، مقوله تربیت نیز با الزامات و شرایط جدیدی مواجه خواهد بود. در عصر حاضر شاهدیم فرزندان از ظرفیت تربیتی خانواده با مفهوم عام آن مشتمل بر اقوام و بستگان، محروم و این نهاد اجتماعی به جزیره کوچکی بدل شده است. از سوی دیگر اقتضائات زندگی از جمله شرایط اشتغال سبب شده است تا ارتباط والدین با فرزندان در حداقل سطح ممکن صورت پذیرد و رشد فرزندان با حضور کمرنگ و بعضاً غیبت والدین شکل گیرد.     
رسانه ها با ورودی پرقدرت به حریم خانواده ها با تاثیرگذاری بعضاً بیش از والدین، نقشی محوری در تربیت به عهده گرفته اند. گفته می شود بیش از ۷۰ درصد مردم، اوقات فراغتشان را داخل منزل و صرف برنامه های صدا و سیما می کنند. همچنین درصد قابل توجهی از این زمان به صورت انفرادی صرف می شود. رشد سریع فناوری، حوزه رسانه را نیز به طور پیوسته متاثر می سازد و هر روز شاهد ظهور جلوه ای نو از رسانه ها در فضای مجازی هستیم. هنوز بهره برداری از آی .پی. تی. وی همه گیر نشده نسل جدیدی از رسانه های دیداری، شنیداری با عنوان تلویزیون های هوشمند یا تلویزیون های متصل به اینترنت پا به عرصه رقابت با حریفان سنتی خود گذاشته است.

     
    با بررسی وضعیت اینترنت در ایران نیز با نکات درخور توجهی روبه رو می شویم. براساس آمار مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت تعداد کاربران اینترنت تا آخرسال ۹۱ برابر با ۴۶ میلیون و ۲۶۷ هزار و ۸۲۹ نفر اعلام شده که در این راستا ضریب نفوذ کاربران اینترنت در سال ۹۱ برابر با ۶۱.۵۷ درصد برآورد می شود.ایران در حال حاضر بین ۵ کشور با نرخ رشد ۲۰ درصدی و بالاترین سطح در توسعه ارتباطات راه دور قرار دارد. بدین ترتیب، می توان رشد تصاعدی حضور اینترنت در خانواده ها را انتظار داشت. با این اوصاف نمی دانیم باید از این افزایش تعداد کاربران خوشحال بود یا نگران؟ زیرا بر اساس بسیاری از بررسی ها هنوز تعداد و نوع محتوای ارائه شده در فضای مجازی توسط ایران ارائه نمی شود و مناسب برای هیچ رده سنی نیست.
     
    براساس گزارش های موجود بیش از ۷۰ درصد کاربران اینترنت وقت خود را صرف وبگردی می کنند. از سوی دیگر یک شرکت تولیدکننده ابزارهای فیلترینگ در سال ۲۰۱۲ در بررسی صدها میلیون آدرس اینترنتی، ۳۷ درصد اینترنت را آلوده به محتوای مستهجن، حدود ۱۱ درصد را مطالب خشونت آمیز و حدود ۷ درصد را خرید و فروش داروها و مواد غیرمجاز گزارش کرده است. گزارش دیگری نیز حکایت از وجود بیش از ۶۰۰۰پایگاه اینترنتی دارد که مستقیماً علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کنند. 
    
    با این اوصاف ارتباط والدین با فرزندان از یک سو به دلیل تغییرات به وجود آمده در سبک زندگی طی دهه های اخیر با شیب تندی رو به کاهش گذارده است و از سوی دیگر ظرفیت های مهار نشده موجود در فضای مجازی، فرصت کم باقیمانده برای ارتباط را از هر دو طرف می گیرد و دردناکتر اینکه حریم خانواده با هجوم همه جانبه فرهنگ های معارض درنوردیده شده و فرزندان پاک این مرز و بوم در مواجهه با خطرات بی شمار این فضا بی دفاع مانده اند. عدم آگاهی والدین نسبت به تهدیدهای این فضا، امکان نظارت و کنترل را منتفی می کند. دیگر صحبت از صیانت از فرزندان در برابر افراد غریبه، مشابه آنچه در جهان واقعی انجام می دهیم، بی معنی خواهد بود و والدین در تربیت فرزندان نقشی انفعالی به عهده خواهند داشت.
     
    باید توجه کرد در کنار تهدیدها و نقاط ضعف پیش گفته، فضای مجازی در بسیاری از موفقیت ها و پیشرفت های کشور در عرصه های مختلف علوم و خدمات و بهبود زندگی مردم نقشی بی بدیل داشته است. 

    
    حوزه علم و فناوری و از جمله فناوری های موجود در فضای مجازی، با سرعتی شگفت انگیز در حال پیشرفت است. به کارگیری این فناوری ها با توجه به آثار مختلف مانند آثار اجتماعی و فردی که ایجاد می کنند، نیازمند فراهم آوردن آمادگی است.     
    اما وظیفه شرعی و قانونی والدین نسبت به حضانت و تربیت فرزندان مسئولیت هایی را مستقیماً و مستقلاً متوجه آنان می کند. کسب علم و آگاهی نسبت به کاربردها و قابلیت های فضای مجازی اولین گام لازم در انجام وظایف تربیتی محسوب می شود. بدیهی است اعمال نظارت و کنترل بر محیط ناشناخته ناممکن است. لذا آموختن و به روز شدن و به روز ماندن از شروط ضروری برای موفقیت والدین در تربیت فرزندان است. تنوع روش های ارتباطی به صورت متن، صوت و تصویر، ظرفیت تعامل را مضاعف ساخته است. ارتباط ها به صورت جمعی و یا خصوصی قابل تعریفند. ایجاد یک شبکه خانوادگی روی بستری امن، با همه ظرفیت ها و قابلیت های شبکه های اجتماعی، می تواند محیطی مناسب برای تعاملات خانواده ها قلمداد شود.از سوی دیگر خدمات ارائه شده در فضای مجازی، امکان کنترل و نظارت را تا حدود زیادی برای والدین تضمین می کند. این امکان وجود دارد تا والدین از هر کلیدی که روی رایانه زده می شود، مطلع شوند و آدرس هایی که فرزندان به آنجا مراجعه می کنند رویت کنند و هر آنچه را که روی صفحه مانیتور رایانه فرزندشان ظاهر می شود، به طور همزمان مشاهده کنند، امکان دسترسی آنها را به آدرس های خاص محدود نمایند، مدت زمان ارتباط آنها را مدیریت کنند و از آنان در برابر تهدیدهای این فضا محافظت و در مجموع محیطی امن و مطمئن برای رشد و تعالی بیشتر فرزندانشان فراهم کنند.با این شرایط، آیا فضای مجازی را نباید به عنوان یک فرصت بی نظیر در اختیار بشر تلقی کرد؟