به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صبح رابر»؛ نهج‌البلاغه گنجینه‌ای بی‌نظیر از آموزه‌های اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و عرفانی است که هر بخش آن چراغی برای زندگی انسان است. در ادامه، چند نمونه از مهم‌ترین حکمت‌ها و آموزه‌های آن را در یادداشت خود آورده ام:

آموزه‌های اخلاقی

• تقوا و پرهیزکاری: امام علی (ع) بارها بر اهمیت تقوا به عنوان پایه‌ زندگی انسانی تأکید می‌کند:
  «تقوا کلید هر درِ بسته‌ای است.»
• زهد و ساده‌زیستی: ایشان خود نمونه‌ای از زندگی ساده بود و مردم را به دوری از تجمل‌گرایی دعوت می‌کرد.
• اخلاق در گفتار و رفتار: توصیه به راستگویی، وفای به عهد، خوش‌رفتاری با مردم و دوری از غیبت و دروغ.

آموزه‌های اجتماعی و سیاسی

• عدالت‌محوری: امام علی (ع) عدالت را ستون دین و جامعه می‌دانست. در نامه‌اش به مالک اشتر می‌فرماید:
  «بر مردم همچون حیوان درنده مباش، که خوردنشان را غنیمت شماری.»
• حقوق مردم و حاکمان: ایشان بر مسئولیت‌پذیری حاکمان و رعایت حقوق مردم تأکید داشت.
• مبارزه با فساد: در نهج‌البلاغه بارها فساد اقتصادی و سیاسی نکوهش شده و راه‌های مقابله با آن بیان شده است.

آموزه‌های عرفانی و معنوی

• شناخت خداوند: امام علی (ع) در خطبه‌های توحیدی، خدا را با بیانی عمیق و فلسفی معرفی می‌کند.
  «خداوند با خلق، نه از راه تماس جسمانی، بلکه از راه قدرت و حکمت خویش در ارتباط است.»
• مرگ و آخرت: یاد مرگ و آمادگی برای سفر آخرت از موضوعات پرتکرار در نهج‌البلاغه است.
• دعا و نیایش: بسیاری از سخنان امام، رنگ و بوی دعا و راز و نیاز دارد.

حکمت‌های کوتاه (کلمات قصار)

«ارزش هر کس به اندازه چیزی است که آن را نیکو می‌داند.»

حکمت‌های اخلاقی و انسانی

• ارزش انسان:
  «قِیمَهُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ»
  ارزش هر انسان به چیزی است که آن را نیکو انجام می‌دهد.
• دوستی نادان:
  «صَدِیقُ الْجَاهِلِ مَتْعَبٌ»
  دوست نادان، مایه رنج و زحمت است.
• سکوت و خرد:
  «الصَّمْتُ یُکْسِبُ الْعِزَّ»
  سکوت، عزّت می‌آورد.

حکمت‌های اجتماعی و رفتاری

• عدالت و انصاف:
  «الْعَدْلُ أَسَاسُ الْمُلْکِ»
  عدالت، پایه حکومت است.
• حق‌گویی:
  «قُلِ الْحَقَّ وَ لَوْ کَانَ مُرّاً»
  حق را بگو، هرچند تلخ باشد.
• پرهیز از ظلم:
  «الظُّلْمُ مَصِیرُهُ النَّدَامَهُ»
  سرانجام ظلم، پشیمانی است.

حکمت‌های عرفانی و معنوی

• یاد مرگ:
  «کَفَى بِالْمَوْتِ وَاعِظاً»
  مرگ برای پند گرفتن کافی است.
• توکل بر خدا:
  «مَن تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ کَفَاهُ»
  هر کس بر خدا توکل کند، خداوند او را کفایت می‌کند.
• زهد در دنیا:
  «الزُّهْدُ کُلُّهُ بَیْنَ کَلِمَتَیْنِ: أَنْ لَا یَأْسَ عَلَى مَا فَاتَ، وَ لَا فَرَحَ بِمَا أُوتِیَ»
  تمام زهد در دو جمله است: اندوه نخوردن بر آنچه از دست رفته، و شادی نکردن بر آنچه به دست آمده.

حکمت‌های عقلانی و علمی

• علم و سلطنت:
  «الْعِلْمُ سُلْطَانٌ»
  علم، قدرت و سلطنت است.
• عقل و نادانی:
  «الْعَقْلُ یَهْدِی وَ الْجَهْلُ یُرْدِی»
  عقل راهنمایی می‌کند و جهل نابود می‌سازد.
• تفکر و بصیرت:
  «التَّفَکُّرُ یُحْیِی الْقَلْبَ»
  اندیشیدن، دل را زنده می‌کند.

حکمت‌های تربیتی و خانوادگی

• تربیت فرزند:
  «قلب نوجوان مانند زمین خالی است، هر چه در آن افکنده شود، می‌پذیرد.»
  امام علی (ع) در نامه‌ای به فرزندش امام حسن (ع) تأکید می‌کند که تربیت باید از کودکی آغاز شود.
• نصیحت پدرانه:
  «فرزندم! من برای تو همانند کسی هستم که می‌خواهد تو را از خطرات آینده حفظ کند.»
  این جملات سرشار از محبت، مسئولیت‌پذیری و آینده‌نگری است.

حکمت‌های مربوط به گفتار و زبان

• سخن سنجیده:
  «زبانِ انسان، ترجمانِ دل اوست.»
  آنچه می‌گویی، بازتابی از درون توست.
• سکوت خردمندانه:
  «الصمتُ یُکْسِبُ الحِکْمَهَ»
  سکوت، حکمت می‌آورد.
• پرهیز از سخن بیهوده:
  «من کثر کلامه کثر خطاؤه»
  کسی که زیاد حرف می‌زند، اشتباهاتش زیاد می‌شود.

حکمت‌های مربوط به زمان و فرصت‌ها

• ارزش وقت:
  «الفرصه تمر مر السحاب، فانتهزوا فرص الخیر»
  فرصت‌ها چون ابر می‌گذرند، پس فرصت‌های نیک را غنیمت شمارید.
• پیش‌بینی آینده:
  «العاقل من نظر فی العواقب»
  خردمند کسی است که به عاقبت کارها بنگرد.

حکمت‌های مربوط به آرامش و درون‌نگری

• رضایت درونی:
  «القناعهُ مالٌ لا ینفد»
  قناعت، ثروتی است که تمام نمی‌شود.
• آرامش در سختی‌ها:
  «من ضاق صدره ضاق عیشُه»
  کسی که دلش تنگ باشد، زندگی‌اش نیز تنگ خواهد شد.
• خودشناسی:
  «من عرف نفسه فقد عرف ربه»
  کسی که خود را شناخت، پروردگارش را شناخته است.
• گفتنی است نهج‌البلاغه مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه امام علی (ع) است که توسط سید رضی در قرن چهارم هجری قمری گردآوری شده. این کتاب یکی از مهم‌ترین منابع شناخت اسلام، اخلاق، سیاست و حکمت در فرهنگ شیعی و اسلامی به شمار می‌رود.

انتهای یادداشت / سمیه سلیمانی