به گزارش ” صبح رابر ” اردشیر انتظاری جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار اجتماعی شبکه اطلاع رسانی دانا  درباره فرصت ها و تهدیدات شبکه های اجتماعی، اظهار داشت: شبکه های اجتماعی بر اساس نیازهای اجتماعی بشر ساخته و پرداخته شده است؛ انسان ها نیاز به ارتباط و هویت دارند و بخشی از این نیازها امروز توسط همین شبکه های اجتماعی برطرف می شود.

وی افزود: در واقع زمانی که افراد در این شبکه ها عضو می شوند با مجموعه گسترده ای از دیگر انسان ها ارتباط برقرار می­کنند که این ارتباط با کمترین هزینه اتفاق می افتد؛ همین دو عامل باعث شده است که برخورداری و استفاده از این امکانات مورد استقبال گسترده قرار گیرد.

این جامعه شناس خاطرنشان کرد: مردم برای کسب تجربه و گسترش تعاملات خود به ارتباط برقرار کردن نیاز دارند؛ چرا که انسان موجودی اجتماعی است و همین اجتماعی بودن انسان را به ارتباط با انسان های دیگر حتی در دیگر سرزمین ها، ترغیب می‌کند؛ که این ارتباط فرصتی برای ایجاد و شکل گیری شبکه های اجتماعی است.

انتظاری یادآور شد: یکی از عوامل استفاده از شبکه های اجتماعی، انتقال اطلاعات و تجارب است؛ در واقع امروز در جهان اطلاعاتی زندگی می کنیم؛ کسب اطلاعات و در جریان امور قرار گرفتن به خصوص برای مردم ایران که در زمینه برقراری ارتباط و کسب خبر استعدادهای ویژه ای دارند، به زمینه های تاریخی و فرهنگی و همچنین شرایط و اوضاع کنونی جامعه بر می گردد.

وی افزود: ایران از لحاظ جغرافیایی در موقعیتی قرار گرفته است که محل گذر بین اقوام مختلف بوده و به همین وسیله با جهان ارتباط برقرار کرده است؛ در واقع ایران محل گذر و مسیر عبور از غرب به شرق و بر عکس بوده است؛ به طوری که عده ای معتقدند بخش زیادی از غنای فرهنگی جامعه ما از همین ارتباطات گسترده ایرانیان نشأت گرفته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه یادآور شد: خیلی از وسایل و ابزارهای ارتباطی جامعه مانند پست چاپار و … برای اولین بار در ایران اختراع شده است که البته خیلی از افراد معتقدند تکنولوژی ارتباطات نوری هم برای اولین بار در ایران ابداع شده است.

انتظاری بیان داشت: در نهایت همه این مولفه ها باعث شد که ایرانیان انسان هایی ارتباطی باشند؛ چرا که ارتباط برای ایرانیان یک دغدغه بوده و به قشر نخبگان سرایت کرده و باعث این اختراعات شده است.

*احساس ناامنی مردم را به سمت کسب اطلاعات سوق می دهد

این استاد دانشگاه ضمن توضیح امنیت بیان داشت: مردم در شرایط اجتماعی دچار بحران و نوسانات می شوند و در نتیجه احساس ناامنی به وجود می آید و همین احساس عاملی برای کسب اطلاعات و اخبار از سوی مردم است.

انتظاری خاطر نشان کرد: معمولاً کسانی که احساس ناامنی می کنند بیشتر به دنبال خبر و اطلاعات هستند؛ همین موضوع باعث شده است که مردم ایران زمانی که به هم می رسند، اولین سوالشان از یکدیگر، “چه خبر؟” است؛ در حالی که در کشورهای دیگر این گونه نیست.

وی افزود: این خصیصه ای است که در ایرانیان ممتاز است. بر همین مبنا در سال های اخیر رشد وبلاگ نویسی میان ایرانیان در دنیا بالاتر از سایر کشور ها بوده که دلیل این موضوع نیازها و خلأ هایی است که مردم با آن مواجه هستند و توسط رسانه ها تأمین نشده است.

*تکنولوژی های وارداتی به کشور برخواسته از نیازها و متناسب با فرهنگ و تمدن ما نیستند

*در مورد استفاده از شبکه های اجتماعی آموزش های لازم داده نشده است

این جامعه شناس ضمن برشمردن آسیب های استفاده از رسانه ها و شبکه های اجتماعی خاطرنشان کرد: در حال حاضر مردم برای بسیاری از تکنولوژی ها آموزش ندیده اند؛ به این معنی که بسیاری از تکنولوژی ها به سهولت وارد کشور می شوند بدون اینکه آموزش بهره برداری از آنها به مردم داده شود.

انتظاری اذعان داشت: این در حالی است که این تکنولوژی ها در جوامع غربی ابداع شده است و مهم تر اینکه  این اختراعات بر اساس نیازهای همان جامعه و یا برخی سیاست گذاری های فرهنگی صورت گرفته است؛ اما برای جامعه ما وارداتی هستند.

وی با بیان عدم بومی سازی در مورد تکنولوژی های وارداتی اظهار داشت: در واقع این تکنولوژی ها برخواسته از نیازها و متناسب با فرهنگ و تمدن ما نیستند؛ بسیاری از این تکنولوژی ها همچون رادیو، تلویزیون و موبایل وقتی وارد جامعه ما شدند تعریفی در مورد اینها صورت نگرفت.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه خاطرنشان کرد: برخی می گویند این تکنولوژی ها آمده است اما فرهنگ این ابزارها و وسایل نیامده است که این حرف بسیار غلطی است؛ چرا که فرهنگ، آمدنی نیست بلکه فرهنگ باید در جامعه ایجاد شود.

انتظاری افزود: باید برای هر کدام ازاین تکنولوژی ها بومی سازی انجام گرفته و کدهای اخلاقی آن تعریف شود؛ این وظیفه نخبگان، روحانیون، رسانه ملی و همه کسانی است که متولی اخلاق در جامعه هستند؛ که متأسفنه این کارها انجام نشده است.

وی با ذکر مثالی گفت: به ما گفته نشده است وقتی اتومبیل دارید چه طور از آن استفاده کنید؛ این درحالی است که آمریکایی ها خیلی بیشتر از کشور ما اتومبیل دارند؛ اما ترافیک آنها از ایران کمتر است؛ چراکه آنها می دانند از اتومبیل باید چه زمانی استفاده کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه افزود: در مورد رسانه های اجتماعی جدید و شبکه های اجتماعی هم همین وضعیت وجود دارد و مردم نمی دانند و آموزش ندیده اند که با این رسانه ها چگونه برخورد کنند.

انتظاری تصریح کرد: استفاده از رسانه های اجتماعی نیاز به آموزش دارد و مردم ما برای استفاده از این امکانات آماده نیستند؛ معمولا در این قضایا سیاست گذاران فرهنگی و به طور کلی دولت، همان برخورد و سیاست هایی که تا کنون با بقیه موارد داشته است را در پیش گرفته است؛ مثلا دولت استفاد از این وسایل و امکانات را تحریم می کند از طرف دیگر مردم به این تحریم ها اهمیت نمی دهند.

وی برخورد امروز دولت با شبکه های اجتماعی را شبیه جریان شهرسازی دانست و تشریح کرد: دولت می گوید خانه سازی در این منطقه ممنوع است اما مردم بی رویه در آن منطقه خانه سازی می کنند و در نهایت دولت مجبور می شود برای مردم ساکن در آن منطقه مدرسه و پارک بسازد.

این استاد برجسته خاطرنشان کرد: همه این موارد به این دلیل است که دولت نیاز مردم را نشناخته است؛ مردم نیاز به شهرنشینی دارند و دولت موظف است با یک برنامه ریزی منسجم این امکانات را برای مردم فراهم کند و به جای اینکه با برنامه برای مردم خیابان کشی کند و مردم را اسکان دهد، مردم سرخود و با بی قانونی و بی برنامگی، خودشان خانه سازی و نیاز خود را تأمین می کنند که دولت هم در نهایت منفعل می شود.

انتظاری تأکید کرد: برخورد دولت با شبکه های اجتماعی مثالی بر این موضوع است؛ از یک طرف سیاست فیلتر، به رسمیت نشناختن و ممنوع کردن  را در پیش می گیرند از طرف دیگر مردم توجهی به این سیاست نمی کنند.

وی افزود: به جای اینکه دولت روش های درست استفاده کردن از شبکه های اجتماعی را به مردم آموزش دهد آن را ممنوع می کند و مردم هم کار خودشان را می کنند؛ همین می شود که آشفته بازار فعلی در شبکه های اجتماعی به وجود می آید؛ آسیب اصلی آنجاست که مردم نمی دانند از این وسایل چه طور باید استفاده کنند.

* برنامه ریزان فرهنگی جهانی به شدت به اطلاعات بارگذاری شده در شبکه‌های اجتماعی نیاز دارند

* در ایران رشته مدیریت سیستم اطلاعاتی وجود ندارد

این استاد دانشگاه با بیان اهمیت اطلاعات بارگذاری شده در شبکه های اجتماعی توسط کاربران ایرانی تصریح کرد: باید به جوانان گفته شود که شما در شبکه های اجتماعی اطلاعاتی را بارگذاری می کنید که به شدت برنامه ریزان فرهنگی جهانی به آنها نیاز دارند.

انتظاری ضمن بیان خاطره سفر خود به سیدنی گفت: در سال ۱۹۹۸ که به کنفرانس انجمن بین المللی ارتباط جمعی در سیدنی رفته بودم، فردی با عنوان نماینده VOA از من که در آن زمان مدیر کل مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه های وزارت ارشاد بودم، نتایج تحقیقاتی برای برآورد استفاده جوانان از رسانه را خواست؛ پس از این درخواست، مشخص شد که آنها چقدر عطش این اطلاعات را دارند و ذائقه ها و نیازهای فرهنگی و اجتماعی جوانان ایرانی برایشان مهم است.

وی افزود: اکنون به جایی رسیده ایم که اطلاعات خود را در شبکه های اجتماعی بارگذاری می کنیم که مدیریت این شبکه ها در دست ما نیست؛ اطلاعاتی که در مجموع ذائقه ها، نیازها و تمایلات ما را بازگو می کند.

این جامعه شناس ادامه داد: در بین خود مردم آمریکا هم همین سیاست پیاده شده است؛ درواقع رسانه ها به نحوی عمل می کنند که خواسته های خود به مردم القا شده و این خواسته ها از زبان و اعمال مردم ساری و جاری می شود؛ همین اتفاق را امروز در شبکه های اجتماعی پیاده می کنند تا کل مردم دنیا همین روند را پپدا کنند.

انتظاری بیان کرد: در کشورهای غربی یک رشته دانشگاهی تحت عنوان مدیریت سیستم های اطلاعاتی وجود دارد که ما هنوز تکنولوژی این رشته را هم نداریم.

وی یادآور شد: باید بدانیم اطلاعات فیس بوک کجا جمع می شود؟ ما توانایی جمع کردن این اطلاعات را نداریم؛ اما در آمریکا و سرور های آمریکایی این امکانات موجود است و آنها توانایی جمع آوری این امکانات را دارند.

*فقر سواد رسانه ای در بین خانواده ها مهمترین آسیب است

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه با بیان بی طرفی خود در خصوص آزاد کردن یا فیلتر شدن شبکه های اجتماعی تأکید کرد: مردم باید سواد استفاده از این ابزار و امکانات را داشته باشند؛ در خانواده های ما اگر یک فرزند ۱۸ ساله بخواهد به شهرستان برود والدین او نگران هستند که بیرون از خانه چه اتفاقاتی برای او می افتد. مدام به او زنگ می زنند، او را چک می کنند، او را کنترل و راهنمایی می کنند تا زمان بازگشت او به منزل برایش اتفاقی نیفتد.

انتظاری افزود: همین فرزند به راحتی وارد فضای مجازی می شود، فضایی که بسیار مخرب، خطرناک و حساس تر از خروج فیزیکی از خانه است؛ ولی پدر و مادر اصلاً برایشان مهم نیست و نسبت به این موضوع بی تفاوت هستند و گمان می‌کنند فرزندشان کنارشان است؛ این ناشی از فقر سواد رسانه ای است که به جای بستن و فیلتر کردن و … باید به فکر بالا بردن سواد رسانه ای باشیم چرا که با این سیاست ها به جایی نرسیده ایم و نخواهیم رسید.

*در صدا و سیما ما تنوع وجود ندارد

*روش صدا و سیمای ما منطبق با روش رسانه اسلامی نیست

وی با اشاره به تنوع در برنامه های صدا و سیما ادامه داد: البته در کنار بالا بردن سواد می باید آن اطلاعاتی که مردم می خواهند به آنها داده شود.

این جامعه شناس خاطرنشان کرد: رسانه ما امروز مدام شبکه ها را زیاد می کندغ اگرچه این موضوع خوب است و می تواند بخشی از نیاز ها را پاسخ دهد؛ اما مهم این است که رسانه تنوع داشته باشد که متأسفانه رسانه ما  تنوع ندارد.

انتظاری افزود: در طول یک روز یک خبر در رسانه های مختلف داخلی به همان شیوه و شاید توسط همان مجری بیان و اجرا می شود؛ به طور کلی در شرایط فعلی ما شبکه های مختلف نداریم.

وی اذعان داشت: کل صدا و سیمای ما یک شبکه است و نمی توانیم بگوییم چندین شبکه ایجاد کرده ایم؛ در حالی که باید متنوع عمل کرد. باید این امکان را فراهم کرد که نگاههای مختلف بیان شوند. صداو سیمای نگاه انتقادی برنمی تابد. در حالی که مردم نیاز دارند دیدگاههای مختلف را بشنوند. نه رسانه‌ی غربی اینگونه است نه این روش رسانه اسلامی است.

این پژوهشگر اجتماعی تاکید کرد: در زمان حاضر باید استراتژی رسانه ها ترویج تفکر انتقادی باشد تا بتواند مردم را منتقد بار بیاورد؛ اما استراتژی رسانه های فعلی ما پرورش انسان های منفعل است.

انتظاری گفت: وقتی انسان منفعل پرورش دادی باید توقع هم داشته باشی که این فرد به آسانی در اختیار ماهواره و فیس بوک و… قرار  گیرد؛ همین می شود که یک ایرانی زمانی به غرب سفر می کند در کمتر از یک ماه در فرهنگ غرب مضمحل می شود و فرهنگ خودش را به کلی فراموش می کند؛ چون این فرد یک فرد منفعل است.

*امروز انسان ایرانی برای جامعه ایرانی پروش داده نمی شود

*تفکر انتقادی باید در همه رسانه های ما رعایت شود

انتظاری با اشاره به کمرنگ شدن مرزهای جامعه ایرانی افزود: مسأله امروز ما این است که انسان ایرانی را برای جامعه ایرانی پرورش نمی دهیم.

وی اظهار داشت: مرزهای جامعه کمرنگ شده است و آدمها به راحتی از این مرزها عبور می کنند؛ از طریق شبکه های اجتماعی می روند. دیگر نمی شود گفت ایرانی را فقط برای ایران پرورش می دهیم  بلکه پرورش باید جهانی شود.

این استاد دانشگاه بیان داشت: باید سیاست گذاری هایمان برای جهان امروز قابل قبول باشد؛ در حال حاضر این مشکل رسانه های ماست؛ روزنامه های ما هم کفایت لازم را ندارند و نمی توانند تفکر انتقادی را پرورش دهند.

*مسئولین فرهنگی ما ساده اندیش هستند و پیچیدگی های فرهنگی جامعه را درک نمی کنند

*باید فرهنگ را از دست متولیان بی سواد فرهنگ نجات داد

*سیاست گذاری های رسانه ای باید فراملی باشد

وی بیان کرد: باید گفته شود در این مسائل، با تغییر دولت ها اتفاقات آنچنانی نمی افتد، برخی مسئولین به این مسائل بیشتر و برخی کمتر اعتقاد دارند؛ ولی بدنه آنگونه نیست که با تغییر دولت همه تغییر کنند.

با تغییر دولت ها تنها برخی تاکتیک ها تغییر می کنند؛ اگر دولتی بتواند شجاعانه عمل کند شاید بتواند راهبردها و سیاست هایی را دنبال کند تا اینکه تغییراتی را به وجود آورد؛ مسلماً  با انجام این اقدامات، تغییراتی که لازم است و به آن اشاره شد حاصل نمی شود و روال همان روال است؛ البته برای بررسی این روش ها علاوه بر خوب یا بد بودن آنها، باید موفق بودن یا نبودن این روش ها هم مورد بررسی قرار گیرند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه کسانی مسئول امور فرهنگی ما هستند که بسیار ساده اندیش می باشند و پیچیدگی های فرهنگ و جامعه را درک نمی کنند، تصریح کرد: باید شرایطی به وجود آید که مردم بتوانند انتخاب کنند. اینقدر اطلاعات داشته باشند که بدانند چه طور از آن امکانات استفاده کنند.

انتظاری افزود: مردم به دنبال چه هستند؟ به دنبال چه نیازی به فیس بوک می روند؟ باید این نیاز را به رسمیت شناخت. دین اسلام اصلاً بر مبنای نیاز های انسان ها است نه اینکه بدون در نظر گرفتن نیازها احکام و دستورات صادر کند. اصلا فرق اسلام با مسیحیت همین بود.

وی خاطرنشان کرد: مسئولان ما این موضوع را به رسمیت نمی شناسند و به خود اجازه می دهند بدون توجه به نیازها حکم صادر و عمل می کنند؛ با این ساده اندیشی ها راه به جایی نمی بریم در نتیجه مساله خودش را به ما تحمیل می کند و ما مجبور هستیم آنرا بپذیریم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه ادامه داد: متأسفانه امروز فرهنگ را به دست کسانی با دانش کم و تک بعدی سپرده ایم و  آنها دارند سیاست گذاری فرهنگی می کنند و کار را جلو می برند؛ باید فرهنگ را از دست متولیان بی سواد فرهنگ نجات داد. تا این اتفاق نیفتد، نمی توانیم فرهنگ سازی کنیم و تنها داشته هایمان را از دست می دهیم.

*حضور مردم در شبکه های اجتماعی آسیب های بسیار مخربی دارد

*سبک زندگی جامعه ما در شبکه های اجتماعی تخریب می شود

وی با اشاره به آثار تخریبی حضور مردم در شبکه های اجتماعی، اذعان داشت: حضور مردم در شبکه های اجتماعی آسیب های بسیار مخربی دارد؛ چرا که مردم سبک های زندگی غربی را به راحتی آموزش می بینند و بر مبنای این آموزه ها عمل می کنند و در نتیجه سبک زندگی جامعه خودی را تخریب می کنند.

انتظاری ضمن بیان مثال هایی افزود: امروز چند درصد مردم سگ نگه داری می کنند؟ سگ برای فرهنگ ما نیست برای فرهنگ غربی است چون مناسبات و روابط خانوادگی در غرب بسیار پایین است پس برای پر کردن وجبران خلاهایشان سگ نگه داری می کنند. اما این آموزشی است که توسط همین شبکه های اجتماعی به ما داده شده است. همین است که زندگی امروز ما آشفته شده است.

وی با ارائه مثالهایی ادامه داد: در غرب ساعت خوابیدن، بیدارشدن، مهمانی و تفریح و… همه مشخص و معین است. اما در جامعه امروز ما اینها وجود ندارد و همه چیز آشفته است. مثلاً اگر در نقشه های ترافیکی آنلاین نگاه کنیم در کشور های اروپایی ساعت  ۱۰شب در خیابان ها هیچ خودرویی عبور نمی کند اما در شهرهای ما ساعت یک شب همه در خیابان ها هستند و تازه دارند مهمانی می روند!

این استاد دانشگاه تصریح کرد: این آشفتگی سبک زندگی از همین بهره مندی های رسانه ای مثل ماهواره ناشی شده و عملاً باعث می شود نظام اجتماعی از دستمان خارج شود؛ مادامی که در سیاست گذاری های فرهنگی نگاه جهانی ـ به معنی فعال شدن نه نگاه منفعلانه به جریان جهانی شدن ـ نداشته باشیم وضع همین است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در تشریح وظایف رسانه ها برای رفع آسیب ها بیان کرد: رسانه ها برای رفع این آسیب ها دو وظیفه مهم دارند که در ابتدا باید افزایش سواد رسانه ای را در دستور کار خود قرار دهند که رسانه ها در این زمینه نقش مهمی می توانند ایفا کنند.

انتظاری اذعان داشت: رسانه ها در بیان آسیب ها و فرصت ها در مورد شبکه های اجتماعی رسانه ها از قدرت بالایی برخوردار هستند؛ به نحوی که می توانند با اطلاع رسانی های صحیح و به موقع، مردم را عاقل و متفکر بار بیاورند.

وی خاطرنشان کرد: در مرحله بعد رسانه ها باید اطلاعات و اخبار مورد نیاز مردم را در اختیارشان قرار دهند؛ این وجه خیلی مهمی است و ما امروز در آن خیلی ضعیف عمل کرده ایم.

عضو هیئت علمنی دانشگاه علامه اظهار داشت: کار اطلاع رسانی باید تخصصی شود و افراد مشغول در این حوزه آموزش لازم را دیده باشند؛ کسانی باید در مطبوعات کار کنند که تخصص و توانایی لازم را داشته باشد.

انتظاری افزود: البته باید امنیت هم داشته باشند چون در صورت فقدان امنیت تا فرد کار را یاد می گیرد و متخصص می شود کار را رها می کند. در حال حاضرعمر متوسط روزنامه نگاران ما چقدر است؟ بعد دوباره افراد جدید و نوپا وارد این عرصه می شوند. در حالی که تجربه در این حرفه بسیار مهم است.

وی با انتقاد از عملکرد رسانه های داخلی تصریح کرد: استقبال فعلی از این شبکه ها و فیس بوک و… خودش شاخصی است از اینکه رسانه های ما وظیفه اصلی خود را در تامین نیازها به درستی انجام نداده اند و این موضوع نیاز به تحلیل آنچنانی ندارد. باید برای اینها تدبیری اندیشیده شود؛ شاخص دیگر اینکه وظیفه اصلی رسانه ها نظارت از طرف مردم است که این مهم امروز به درستی انجام نمی گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه خاطرنشان کرد: وقتی قدرت در بین یک عده ای تقسیم می شود مردم از طریق رسانه ها می توانند بر عملکرد آنها نظارت داشته باشند.که در شرایط حاضر این مهم انجام نمی گیرد. فقدان این شاخص عملکرد در حوزه نظارت، همین فسادهای مالی است؛ اما متأسفانه روزنامه ها این فسادها را نفهمیدند.

انتظاری در پایان تاکید کرد: برای کاهش و حل این آسیب ها باید به راه اندازی رشته های جدید و مربوط به این حوزه برای ورود تخصصی، افزایش سواد رسانه ای و آموزش به مردم و بیان رویکردهای مختلف و… توجه شود.

انتهای پیام