به گزارش” صبح رابر” به نقل از  ” بوتیا “، روز گذشته علی مهاجری مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان درنشست خود با هتلداران استان کرمان از استقرار کنسولگری در کرمان خبر داد و گفت : پیگیری های لازم برای استقرار کنسولگری در دو هفته گذشته انجام شده است.

هرچند اعلام نشد که کنسولگری کدام کشور در کرمان افتتاح خواهد شد اما شنیدن نام کنسولگری خاطرات بسیاری را برای مردم کرمان زنده می کند.

کنسولگری چیست

کنسولگری، دفتر نمایندگان دیپلماتیک یک کشور در کشوری دیگری است. کنسولگری معمولا کوچکتر از سفارت بوده و در شهرهای توریستی یک کشور مستقر می شود . علاوه بر این کنسولگری ها در برخی از شهرهایی که برای کشور ها از نظر نزدیکی مرزی یا سایر موارد مهم اند جای می گیرند .

 تاریخچه کنسولگری در کرمان

موقعیت جغرافیایی ایالت کرمان در گذشته، به ویژه دوره قاجاریه،که قسمت‌هایی از استان‌های سیستان و بلوچستان فعلی و همچنین هرمزگان جزو کرمان بود، به دلیل نزدیکی این ایالت با مرزهای آبی، به تعبیری ایالت کرمان «دروازه‌ی کشور هندوستان» شناخته می‌شد و نظر به اهمیت این منطقه برای دولت انگلیس و تأمین امنیت راه‌های این کشور در راستای سیاست‌های استعمارگرانه‌ی خویش، همواره کرمان مورد توجه و اهمیت ویژه این کشور، و از طرفی برای برقراری موازنه‌ی قدرت در منطقه و اشراف به کار دولت انگلیس، مورد توجه دولت روسیه نیز بود؛ بی‌تردید اجرای وصیت‌نامه‌ی کذایی «پطر کبیر» در دست‌یابی به آب‌های گرم خلیج فارس، مد نظر دولت روسیه بود.

به هر تقدیر همواره و به ویژه در دوره‌ی قاجاریه، این دو کشور در این منطقه حضور آشکار و نهان داشتند، و هر کدام در پی پیاده ساختن سیاست‌های استعماری خویش در منطقه، جهت جلب حکام محلی به جانب خود و تخریب رقیب و پیاده نمودن سیاست اختلافات قومی و عقیدتی در منطقه، تنها به فکر منافع کشور خویش بودند.

 یکی از کارکشته‌ترین و زبده‌ترین مأمورین دولت انگلیس در کرمانِ دوره قاجاریه، ژنرال «سرپرسی مولسورت سایکس» بود که سال‌ها در این منطقه زندگی نمود و بعدها چند جلد کتاب تحت عنوان خاطرات و مسافرت‌نامه و … به رشته‌ی تحریر درآورده است.

وی در کتاب سفرنامه خود در خصوص تأسیس کنسولگری انگلیس در کرمان آورده است:

«در اکتبر ۱۸۹۴ من مأمور تأسیس کنسولخانه‌ی کرمان و بلوچستان ایران شدم. این مأموریت افتخاری و بدون حقوق و اعتبار مخارج اولیه‌ی آن نیز خیلی کم و معدود بود ولی چون بدین وسیله به مسافرت و سیر و سیاحت می‌پرداختم، لذا مأموریت جدید را قبول و خوشبختانه خواهر خود (آنا سایکس) را نیز راضی کردم و او را با خود به همراه بردم…» (۱).

کنسولگری انگلیس در شهر کرمان، در محله‌ی زریسف و در عمارتی که توسط سید ابوالحسن‌خان محلاتی (حاکم کرمان در دوره زندیه) ساخته شده بود، تأسیس و از این زمان، نقش مأمورین و سیاست‌های دولت انگلستان در این منطقه محسوس‌تر و مشهودتر گردید، به نحوی که بعدها عده‌ای از این مکان به عنوان مرکز اصلی تصمیم‌گیری سیاست‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کرمان یاد می‌کردند.

با نگاهی به اقدامات دولت انگلیس در این منطقه و توجه ویژه آنان به جزئیات زندگی مردم، مذاهب و فرق، محصولات، پیشینه، خصوصیات ظاهری و اخلاقی مردم این ناحیه می‌توان به میزان اهمیت آنان از تمامی ابعاد در راستای منافع خود پی برد. به عنوان مثال بد نیست اشاره‌ای به آماری داشته باشیم که ژنرال سایکس از جمعیت کرمان با رعایت جزئیات اعتقادات فکری و مذهبی آنان داشته باشیم، که این خود بهترین گواه بر این مدعا است.

سایکس در کتاب خاطرات خویش، آمار جمعیت شهر کرمان را این گونه نگاشته است:

: شیعه: ۳۷۰۰۰ نفر ـ سنی: ۷۰ نفر ـ بهایی: ۳۰۰۰ نفر ـ ازلی: ۶۰ نفر ـ شیخی: ۶۰۰۰ نفر ـ یهودی: ۷۰ نفر ـ زرتشتی: ۱۷۰۰ نفر ـ هندو: ۲۰ نفر» (۲).

همان گونه که ذکر شد به موازات نفوذ انگلیس در دوره قاجاریه در ایران، امپراطوری تزار روسیه  نیز که علاوه بر همسایگی با ایران، خود را رقیب انگلستان در ایران می‌دانست، برای آن که از رقیب و نفوذ او عقب نمانده، در این منطقه اقدام به تأسیس کنسولگری نمود و با نامه‌نگاری به سرأن و بزرگان منطقه و ارتباط با دستگاه حکومت، سعی در ایجاد جای پایی محکم در منطقه داشت.

جهت آشنایی بیشتر خوانندگان محترم با گوشه‌ای از سیاست‌های امپراطوری تزار روسیه در این منطقه، بد نیست اشاره به اسنادی نمائیم که در آن، سفارت امپراطوری تزار روسیه بر اساس گزارش کنسولگری خود در کرمان، در جریان درگیری فرقه‌ای در کرمان در سال ۱۳۲۳ ق. اظهار نظر نموده و به طور محرمانه و حتی آشکارا در دامن زدن به اختلافات ـ همانند دولت انگلیس ـ نقشی مهم داشتند (۳).

[بازخوانی سند]:

سفارت دولت قوی شوکت امپراطوری روسیه مقیم دربار

مورخه: ۲۱ ربیع‌الاول ۱۳۲۳

جناب مستطاب اجل اکرم ارفع افخما دوستان استظهاراً معظماً (۴)

از مفاد راپورت واصله از قونسول‌گری دولت قوی شوکت امپراطوری در کرمان، معلوم می‌شود «عدل‌السلطنه» (۵) رئیس قشون آنجا و «موفق‌الدوله» بر ضد ایالت کرمان برخاسته و هماره اهالی آنجا را تحریک می‌نمایند که بر خلاف و ضد حکومت شورش و بلوائی بر پا نمایند و به علاوه آقایان علما و مشایخ آنجا را محرک می‌شوند که بر ضد زردشتیان آنجا بعض اقدامات کنند که عنوان را مذهبی قرار دهند، لهذا دوست‌دار با کمال توقیر و احترام از جناب مستطاب اجل عالی خواهشمند است اقدامات لازمه از قبیل صدور احکام موکده در این خصوص که اصل مقصود مفسدین که تغییر حکومتی است، که از طرف فرمان‌الشرف همایونی برقرار شده، انجام شود و کماکان حکومت در امور را خود به خود ساعی و باقی و به ایالت آنجا برقرار باشد قبول آوردند، و اگر موفق‌الدوله که در حقیقت محرک واقعی اوست به طهران احضار شود، به عقیده دوست‌دار، بهتر و دیگر این قبیل امور رخ نخواهد داد.

[حاشیه]: به انتظار جواب مساعد و استحضار از اقدامات حسنه، احترامات فایقه را تجدید می‌نماید (۶).

 با کمی تعمق در این سند می‌توان به میزان نفوذ دولت‌های خارجی در امور داخلی و تحریک طرفین و به تعبیری «آتش‌بیاری معرکه» در کرمان در این دوره پی برد، که تنها و تنها، منافع خودشان مطرح بود و بس.

در سند بعدی می‌توان به گوشه‌ای دیگر از دخالت‌های امپراطوری تزار روسیه در جریان همین درگیری فرقه‌ای پی برد:

[بازخوانی سند]:

«سفارت دولت قوی شوکت امپراطوری تزار روسیه مقیم دربار

مورخه: ۱۹ جمادی‌الثانیه ۱۳۲۳.

جناب مستطاب اجل اکرم ارفع افخما دوستان استظهاراً معظماً (۷)

در مسئله‌ی اغتشاش کرمان و شورش اهالی آنجا بر ضد جماعت شیخیه و زردشتیان و کسانی که مذهب تشیع را دارا نمی‌باشند، مکرر حضور مبارک والا حضرت اقدس افخم اعظم شاهنشاه‌زاده معظم سرکار ولیعهد دامت عظمته مبادرت به اظهار نموده است و حالا نیز بر حسب اشاره‌ای اولیای دولت قوی‌شوکت امپراطوری خاطر مودت مظاهر جناب مستطاب اجل عالی را مستحضر می‌دارد که سبب این شورش و مهیج اهالی آنجا بر ضد شیخیه و غیره «شیخ احمد» نامی است (۸) که سابقاً او را از کرمان تبعید نموده و بدون اجازه خودسرانه بدانجا معاودت و مراجعت کرده است. چون این اغتشاش و امتداد شورش و بلوا، مضر به حال تجارت و منافع اتباع روس است و به علاوه خود اولیای دولت علیه ایران نباید راضی به اغتشاش و بی‌نظمی آنجا باشند؛ لهذا دوست‌دار با احترام تمام، جداً از جناب مستطاب اجل عالی خواهشمند است مقرر فرمایند احکام اکیده مؤثره صادر گردد که هر چه زودتر «شیخ احمد» مشارالیه را از کرمان تبعید نمایند تا موجب آسایش اهالی و رفع این غائله بشود؛ بدیهی است هر چه زودتر از نتیجه اقدامات دوست‌دار را مستحضر و احترامات فایقه را قبول خواهند فرمود» (۹).

 در پایان نیز نمونه‌ای از نامه‌نگاری سفارت امپراطوری تزار روسیه در کرمان ارائه می‌گردد، و نکته جالب آن که دولت سوسیالیستی امپراطوری تزار روسیه، حتی سعی در ایجاد ارتباط با علمای بزرگ کرمان نیز داشت؛ نامه مذکور به شخص آیت الله حاج میرزا محمد رضا مجتهد کرمانی (۱۰) نوشته شده است، و این بدان معنی است که برخلاف تفکر حاکم بر امپراطوری تزار روسیه آن دوران، جهت کسب محبوبیت در جامعه‌ی کرمان و در نهایت تأمین منافع خویش، آنان ارتباط حسنه با علمای کرمان را نیز در دستور کار داشتند.

[بازخوانی سند]:

«[آرم]: داس و چکش.

دولت جمهوری سوسیالیستی اشتراکی شوروی روس ـ نمایندگی مختار در ایران ـ قونسولگری در کرمان. [تاریخ]: ۱۹۲ تاریخ ۱۷ برج اسد تنگوزئیل ۳۰۲ [۱].

حضور محترم حضرت مستطاب حجت‌الاسلام و المسلمین آقای حاجی میرزا محمدرضا مجتهد دامت برکاته العالی؛

به عرض عالی می‌رساند، پس از طی مراتب ارادت قلبی، محترماً خاطر شریف مستحضر می‌نماید، امیدوارم مزاج مبارک در نهایت صحت و استقامت بوده و کسالتی نداشته باشید. چند روز قبل یک نفر از طرف حضرت مستطاب عالی به قونسول‌خانه آمده و در موضوع اسلام اختیار کردن جمشید، گماشته‌ی قونسول‌خانه استفسار نموده، جواب داده شد که قانون ما آزادی است و هر کس هر مذهبی بخواهد می‌تواند اختیار نماید و هیچ مذهبی اجباری نیست؛ امید است که همین طور به سمع مبارک رسانده باشند، و خیلی معذرت می‌خواهم که در زمان تشریف‌فرمایی حضرت مستطاب عالی به کرمان، بنده مترجم نداشتم که تبریک ورود عرض نموده و مراتب ارادت خود را تقدیم نمایم، ولی مکرر از آقا میرزا علی‌نقی‌خان پسر مرحوم میرزا ابوالحسن‌خان مستوفی جویای سلامت مزاج شریف شدم و از سلامتی شما خوشوقت شدم، اینک هم به وسیله این ذریعه (۱۱) مراتب ارادت خود را تقدیم می‌دارم و همیشه سلامت آن وجود را از درگاه حضرت باری‌تعالی (۱۲) خواستارم.

[امضا و مهر]: لوفسکی (۱۳).

 یادداشت‌ها و پیوست‌ها:

۱ـ سایکس، سرپرسی: سفرنامه ژنرال سایکس یا ده هزار مایل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، چاپ اول، ۱۳۶۳، انتشارات لوحه، تهران، ۱۳۶۳، ص ۱۳۲.

۲ـ همان منبع، ص ۱۳۴.

۳ـ جهت اطلاع از این درگیری‌ها رجوع شود به: احمدی، شیخ یحیی: فرماندهان کرمان، باستانی پاریزی، محمد ابراهیم: رساله‌ی کاتب کرمانی (هر چند بایستی به این نکته اشاره نمود که این منبع توسط طرف‌داران متعصب یکی از گروه‌های درگیر نوشته شده و نویسنده، با حب و بعض به بسیاری از مسایل اشاره نموده؛ مهم‌ترین دلیل بر این مدعا این که، نویسنده‌ی این مجموعه، حتی از آوردن نام خویش در انتهای مجموعه خودداری نموده و این مجموعه چند سال پیش توسط دکتر باستانی پاریزی تصحیح و تحشیه شده است)؛ باستانی پاریزی، محمد ابراهیم: فرمانفرمای عالم، درخت جواهر و …

۴ـ منظور حاکم کرمان رکن‌الدوله است.

۵ـ منظور میرزا حسین خان سردار نصرت (عدل‌السلطنه) پسر مرتضی‌قلی‌خان وکیل‌الملک ثانی است.

۶ ـ از اسناد آرشیو وزارت امور خارجه.

۷ـ منظور حاکم کرمان رکن‌الدوله است.

۸ـ منظور از شیخ احمد، همان شیخ شمشیری، یا شیخ بحرینی یا برینی است که در جریان درگیری‌های فرقه‌ای کرمان ـ گویا از طرف خراسان ـ در این شهر حاضر گردید و به شدت مردم را علیه یکی از گروها و زرتشتیان تحریک می‌نمود. وی چندی به دستور حاکم کرمان تبعید شد، اما در پی اعتراض شدید اهالی به حکومت، او را از راور به کرمان بازگرداند و دوباره شیخ میدان‌دار معرکه گردید. در منابع موجود، از عاقبت این شخص سخنی به میان نیامده و معلوم نیست آیا از کرمان رفت، یا توسط عده‌ای کشته شد، یا …

۹ـ از اسناد آرشیو وزارت امور خارجه.

۱۰ـ آیت الله حاج میرزا محمد رضا مجتهد؛ روحانی بزرگ کرمان در دوره قاجاریه و پهلوی است که پدر و جدش نیز آیت الله بودند و در جریان همین درگیری‌های فرقه‌ای، رهبریت متشرعین را بر عهده داشت و توسط ظفرالسلطنه (حاکم وقت کرمان) فلک گردید. همین جریان باعث شد تا وی از حکومت کرمان برکنار شود و در ضمن انعکاس این واقعه در تهران باعث وحدت علمای مشروطه‌خواه شد و مهاجرت صغری مشروطه‌خواهان صورت گرفت و یکی از بندهای آنان نیز، برگشتن حاجی میرزا محمدرضا به کرمان و دلجویی از او بود. این جریان در اکثر منابع دوران مشروطه به «جرقه‌ی انقلاب مشروطیت» تعبیر شده است.

۱۱ـ وسیله، دستاویز. فرهنگ دهخدا.

۱۲ـ استفاده از عباراتی چون: «از درگاه حضرت باری‌تعالی» و … از زبان یکی از افراد تبعه‌ی دولت جمهوری سوسیالیستی اشتراکی شوروی روس، هم در نوع خود، جالب و خواندنی است!

۱۳ـ از اسناد موجود در آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، منطقه کرمان.

—————————————–

دراین باره بخوانید: قیچی کردن زبان سرآشپز کرمانی توسط کنسول انگلستان