به گزارش”صبح رابر آثار و برکات نماز جماعت از منظر قرآن و احادیث

چیکیده

« اقم الصلاه لذکری » (طه ۱۴)
در اسلام «قرآن» و «پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله » و «نماز» هر سه «ذکر» نامیده شده است و نماز رهنمودی بر وصول و حرکت به سوی کمال و رشد و عروج است .
نماز در راس عبادات و ستون دین و وسیله عروج و تقرب مومن و کلید بهشت و چراغ قبر و بازدارنده از فحشا و منکر است .
اگر چه نماز برای سهولت به صورت فرادا جایز شمرده شده است ولی اصل بر جماعت آن است و گر چه همه ی زمین سجده گاه و پاک قرار داده شده است اما فضیلت نماز جماعت و در مسجد آنچنان عظیم شمرده شده است که اعجاب برانگیز است و قطعاً خیر کثیر در آن نهفته است .
نکته تاریخی جالب توجه در این است که آن هنگام که پیامبر اکرم (ص) و امیرمومنان علی (ع) و حضرت خدیجه (س) تنها مسلمان روی زمین بودند نماز را به جماعت می خواندند عفیف کندی می گوید :
من تاجر بودم سالی به مکه آمدم امر بس شگفتی را مشاهده نمودم، دیدم همه ی مردم به بتهای چوبی وفلزی و سنگی در کعبه متوجه هستند در این میان فقط سه نفر به سوی شام (مسجد الاقصی) عبادت می کنند عباس بن عبدالمطلب نزد من بود از او پرسیدم اینها چه کسانی هستند و چه می کنند؟ گفت : آن مرد که جلو ایستاده برادر زاده ام «محمد» است و پسری که سمت راست او ایستاده برادر زاده دیگرم «علی» است و زنی که با آنها نماز می گذارد «خدیجه» همسر «محمد» است و زیر آسمان خدا جز این سه نفر کسی بر این آیین نیست (ابن اثیر اسد الغابه ج ۳ ص ۴۱۴ ، مصر ، بی تا)
نماز جماعت به عنوان مظهر تشکل و نظم در اسلام می باشد ، در مسجد یا هرکجا حتی در میدان کارزار و همه ، غنی و فقیر، توانگر و ناتوان ، پیر و برنا، مرد و زن ، همه در کنار هم به جماعت ایستاده اند و امام در جلو و در پایین ترین سطح قرار دارد. و حتی در جاهایی مانند دشت شیب دار اگر امام بیش از چهار انگشت بسته بالاتر از مامومین قرار گیرد نماز اشکال دارد (به نقش عملی آن در جامعه توجه شود) و همه هماهنگ و تا قبل از این که امام کاری را انجام دهد دیگران نباید پیشروی کنند و حتی اگر درجایی سهواً کاری را انجام داند باید برگردند و با امام هماهنگ شوند و اگر عقب افتادند خود را برسانند .
آیاتی از قرآن کریم و روایات فراوانی درباره آثار و برکات نماز جماعت وجود دارد که در این مقاله به آن پرداخته شده است .

مقدمه

« ان الله یدافع عن الذین آمنوا … الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلاه …» (حج ۳۸ و ۴۱)
همانا خداوند از مومنان دفاع می کند … کسانی که چون در زمین به آنها قدرت دادیم نماز را بر پا نمودند .
«نماز» کلمه ای پهلوی به معنی پرسش ، بندگی ، طاعت ، نیاز و سجود است .
در زبان عرب «صلاه» اسم در محل مصدر است که در دو باب (فعل یفعل) و (فعل یفعل) در ثلاثی مجرد به کار رفته است و در باب های افعال (اصلاء) تفعیل (تصلیه) افتعال (اصطلاء) و تفعل (تصلی) به کار رفته است و معانی آن عبارت است از :
۱. توجه و انعطاف ، علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه ۴۳ سوره احزاب این معنی را جامع ترین معنا می داند .
۲. دعا
۳. تعظیم و تبریک
۴. تقدس و تحمید و تسبیح
۵. صلاء و نار و آتش ، حرارت و گرما، برافروختن آتش ، بریان وبرشته نمودن ، گرم و سرخ و داغ کردن سوزاندان داخل آتش نمودن و چشیدن آتش .
۶. استغفار و طلب آمرزش
صلاه از جانب خدا رحمت و برکت از جانب ملائک استغفار و تسبیح و از سوی مردم، دعا و تضرع است .
وقتی در نماز تکبیره الاحرام گفته می شود انسان رابه این اندیشه وا می دارد که همه ی آفرینش با تمام شکوه و عظمتش در مقابل خالق هستی بخش کرنش می کند و خداوند بزرگتر از آن است که در وصف آید یعنی همان مبداء و بی نهایت عظمتی که انسان با بر پا داشتن نماز با او هماهنگ می شود و کلمه ای که می تواند بیانگر این شکوه باشد همان «الله اکبر» است لذا نماز گزار سیر تکاملی و ملکوتی خود را می یابد و با خود می گوید اگر همه ی مشکلات و یا شیاطین جن و انس بر من بشورند من با عصای اعجاز آمیز نماز خود را با عظمت و قدرت بی حد الهی پیوند می زنم و از او که مافوق قدرتهاست مدد می جویم و با ردائی پاک و قلبی مملو از عشق به خالق ، اهریمنان درونی وبیرونی را کنار می زنم و در دریای الوهیت ذات اقدس الهی پیوند می زنم .
راغب اصفهانی در مفردات طی روایتی می نویسد : « المصلین کثیر و المقیمین لها قلیل » نماز خوان ها بسیارند ولی برپا دارندگان آن اندکند . در قرآن کریم واژه صلاه و مشتقات آن ۱۲۹ بار به کار رفته است و مومنان را اقامه کنندگان نماز می شمارند و درباره افراد سست ایمان می فرماید : « فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون » (ماعون ۵) بدون شک یکی از راه های اقامه و برپا داشتن نماز ، جماعت برگزار نمودن این فریضه الهی است .
اساساً در بسیاری از ادیان عبادت به صورت دسته جمعی برگزار می شود و در اسلام نیز باید تا حد امکان ، نماز به جماعت برگزار گردد. در این نوشتار به بررسی آثار و برکات نماز جماعت در پرتو قرآن و احادیث پرداخته می شود و به امید آن که با عمل به این سنت الهی ، از نمازگزاران حقیقی محسوب گردیم .
ان شاء الله .

الف) قرآن

نماز به جماعت ودر مسجد

«و اقیموا الصلاه و آتوالزکاه و ارکعوا الراکعین » (بقره : ۴۳)
نماز را بر پا دارید و زکات را بپردازید و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید .
«واقیموا وجوهکم عند کل مسجد» (اعراف ۲۹)
درهر مسجدی روی خود را به سوی خدا کنید .
در دو آیه فوق لزوم پای بندی به حضور در مسجد و برگزاری نماز جماعت تصریح شده است و در احادیث متعدد که متذکر آن خواهیم شد تقید به نماز جماعت مورد سفارش موکد است .

دستور به نماز جماعت حتی برای زنان

« یامریم اقنتی و اسجدی و ارکعی مع الراکعین » (آل عمران ۴۳)
ای مریم برای پروردگار اطاعت کن و سجده به جای آور و با رکوع کنندگان رکوع کن!
طبق آنچه در روایات صحیح ذیل این آیه آمده است نور مقدس پنج تن آل عبا یعنی پیامبر عظیم الشأن(ص) و امیرمؤمنان(ع) و فاطمه زهرا(س) و امام حسن و امام حسین(ع) را به مریم(ع) نشان دادند و از وی خواسته شد که به داخل قدس برود و با آنان نماز بگذارد و از و چنین کرد . بسیاری از علما و فقهای شیعه با توجه به این آیه فتوا بر استجاب جماعت حتی برای زنان داده اند زیرا بسیاری از کارهای دشوار را اسلام از دوش زنان برداشته است مانند جهاد، ولی در خصوص نماز جماعت با رعایت شرایط ، حضور استحباب دارد .

ب) احادیث

ثواب حضور در مسجد وجماعت

رسول خدا که درود خدا بر او و آلش باد فرمود :
هر کس به سوی مسجدی از مساجد خداوند گام بردارد به هر قدمی که بر می دارد تا به مسجد برود و به منزل باز گردد ده حسنه دارد و ده گناه از او محو می گردد و به هرقدم درجه مقام او بالا می رود و هر کس که بر جماعت مداومت نماید از پل صراط مانند برق می گذرد و در گروه سابقون (اولین کسانی که به پیامبر (ص) گرویدند) خواهد بود و وصورتش نورانی تر از ماه شب چهارده شود و هر شب و روزی که بر نماز جماعت مداومت کند اجر شهید دارد و کسی که پیوسته در صف اول بنشیند ( وزودتر به جماعت حاضر شود) به اندازه موذن ثواب می برد و خداوند عزیز و بلند مرتبه، در بهشت مانند موذن به وی اجر می دهد (۱)

اولین نماز جماعت

امام جعفر صادق علیه السلام فرمود :
اولین نماز جماعتی که برگزار شد این بود که رسول خدا (ص) نماز می خواند و امیرمومنان علی بن ابی طالب علیه السلام در کنار او اقتدا نموده بود ، ابوطالب در حالی که جعفر همراه او بود از آنجا می گذشت سپس به جعفر گفت : ای پسرم در سمت دیگر پسر عمویت رسول خدا نماز بگذار و اقتدا کن چون رسول خدا احساس کرد مامومین دو نفر شدند کمی جلو رفت (این خبر دلالت بر این دارد که اگر ماموم بیش از یک نفر شد مستحب است امام جلوتر بایستد – مجلسی ره) ابوطالب با شادمانی از آنها جدا شد و این اولین نماز جماعتی بود که در آن روز برگزار شد .(۲)

نماز جماعت برآورنده حاجت

رسول خدا(ص) فرمود : چون بنده ای نماز را به جماعت به جای آورد و از خدا حاجتی بطلبد خداوند شرم مینماید که برآورده ننماید .(۳)

فضیلت نماز جماعت

امام رضا علیه السلام فرمود : فضیلت نماز جماعت نسبت به نماز فرادی در هر رکعت دو هزار برابر است.
پشت سر گناهکار نماز مگذار و فقط به اهل ولایت اقتدا کن (۴)

رهایی از آتش نفاق

پیامبر اکرم (ص) فرمود : نماز جماعت بر نماز فرادا ۲۷ درجه برتری دارد .
و هرکس ۴۰ روز در نماز جماعت شرکت نمود و از ابتدای تکبیره الاحرام آن را درک کرد از دو چیز نجات می یابد : نجات از آتش جهنم و نجات از نفاق و دورویی .(۵)

نماز کامل

پیامبر اکرم (ص) فرمود : کسی که بی دلیل در مسجد با مسلمانان نماز به جا نمی آورد او را نماز (کامل) نباشد.
و فرمود نماز به جماعت سنت است اگر چه بر نوک نیزه باشد (کنایه از این که هر چند در سخت ترین شرایط باشد)
و فرمود: اگر درباره کسی که در نماز جماعت شرکت نمی کند پرسش شد بگو : او را نمی شناسم (علامه مجلسی ذیل این روایت به نقل از امام صادق (ع) می نویسد : چنین کسی به عدالت شناخته نمی شود و غیبتش جایز می گردد و از وی باید کناره گرفت) (۶)

نمازجماعت با امام دانشمند

امام صادق (ع) فرمود : نماز جماعت پشت سر دانشمند به اندازه هزار رکعت ثواب دارد و پشت سر قریشی صد رکعت (قریش جد دوازدهم پیامبر یعنی نضر بن کنانه بود و هاشم جد دوم پیامبر که سید الفریش لقب گرفت و سادات از نسل او هستند) و پشت سر عرب پنجاه رکعت و پشت سر غیر عرب ۲۵ رکعت ثواب دارد .( احتمالاً علت فضل عرب بر غیرعرب در این روایت و روایات مشابه ، آشنایی بیشترآنان با اسلام در آن زمان و تلفظ صحیح تر کلمات نماز بوده است ولی در آغاز روایت فضل عالم و دانشمند که هزار رکعت است از همه بیشتر است .(۷)

ثواب جماعت هر یک از نمازهای یومیه

از پیامبر اکرم (ص) نقل است که فرمود : هر کس نماز صبح را به جماعت به جا آورد سپس تا طلوع خورشید به ذکر خداوند بی نیاز و بلند مرتبه پردازد در بهشت هفتاد درجه خواهد داشت و ما بین هر درجه ای به اندازه ای است که اسب دونده عالی و خوش تربیت هفتاد سال بتازد و کسی که نماز ظهر را به جماعت بخواند در بهشت جاوید ، پنجاه درجه خواهد داشت و فاصله بین درجات او به اندازه تاختن پنجاه ساله اسب عالی خواهد بود و هرکس نماز عصر را به جماعت بخواند ثواب آزاد کردن هشت نفر از فرزندان اسماعیل را خواهد داشت که هریک از آنها صاحب خانه ای باشند . و کسی که نماز مغرب را به جماعت بخواند گویا یک حج و یک عمره مقبول به جا آورده است و هرکس نماز عشا را به جماعت بخواهد مانند این است که شب قدر را شب زنده داری نموده است .(۸)

پی نوشت :

۱. ثواب الاعمال ، ص ۲۵۹ ، بحار ، ج ۸۵، ص ۴۳۴
۲. امالی شیخ صدوق ، ص ۳۰۴، بحار، همان
۳. تنبیه الخواطر ص ۴، بحار ، ج ۸۵، ص ۴۳۵
۴. تخف العقول ، ص ۴۴۰، بحار، همان
۵. الذکری ، ص ۲۶۷، بحار ، همان
۶. بحار، همان به نقل از النغلیه
۷- بحار ، همان
۸. امالی شیخ صدوق ، ص ۴۱- بحار ، ج ۸۵، ص ۴۳۶