به گزارش “صبح رابر” ؛ امروزه اقلام متعددی از زباله های شهری که حجم قابل توجهی را شامل می شوند، قابلیت بازیافت دارند. کاغذ دومین جز  با ارزش و قابل بازیافت زباله است که  به عنوان یکی از محصولات طبیعت سرسبز و جنگلهای طبیعی و انسان کاشت، امروزه سهم زیادی از کیسه های زباله خانگی و مراکز اداری و تجاری، مدارس  را به خود اختصاص می دهد و یکی از اقلام با ارزش مواد زائد جامد است که «سلطان زائدات» لقب گرفته است بازیافت این ماده ارزشمند و استفاده مجدد از آن در برخی مصارف خاص نه تنها از قطع درختان، هزینه های تبدیل الیاف گیاهی به کاغذ و سایر هزینه های تولید آن می کاهد، بلکه از نظر اقتصادی نیز به دلیل سودآوری و تولید اشتغال از اهمیت خاصی برخوردار است.

اهمیت بازیافت کاغذ را می توان به طور کلی از دو منظر «ضرورت بازیابی کاغذهای باطله» و «کمک به حفظ محیط زیست و منافع اقتصادی حاصل از آن» مورد بررسی قرار داد. امروزه مواد سلولزی از قبیل کاغذ و مقوا درصد نسبتا” زیادی از ضایعات و زباله شهری را تشکیل می دهند به طور متوسط ۳۰۰ درصد زباله های شهری شامل مقوا، کاغذ و پلاستیک می باشد که به عنوان زباله خشک مطرح است ۱۲درصد از این مقدار به کاغذ اختصاص دارد.

از نظر زیست محیطی بازیافت کاغذ موجب کاهش وابستگی به کاغذهای بکر و در نهایت کاهش قطع درختان و بالا رفتن فرصت تجدید حیات عرصه های جنگلی عریان شده می شود. یکی از نتایج مصرف دوباره کاغذهای باطله کاستن از فشار وارده بر طبیعت است. امروزه خیلی از زباله های کاغذی در شهرستان رابر سوخته می شود در حالی که می توان  ضایعات کاغذ و کارتن بازیافت  شود و همچنین  از زباله های با فساد پذیری سریع  میتوان در جهت تولید کود ورمی کمپوست نیز بهره برد.

در خیلی از شهرهای بزرگ شهرداریها،  در قبال زباله های کارتنی و کاغذی ،  پلاستیک زباله رایگان در اختیار مردم قرار می دهند.

اهمیت بازیافت کاغذ و جایگاه آن در اقتصاد ایران و جهان نقش آفرین است  به طوری که در فرآیند بازیافت کاغذ از فناوری های پیشرفته ای استفاده می شود که مراحل انجام آن فرآیند با توجه به این که چه محصولی را به عنوان محصول نهایی از زباله های کاغذی در نظر گرفته باشیم، متفاوت خواهد بود. در چرخه بازیافت کاغذ عبور از مراحل خمیرسازی، غربال گری و پاک سازی برای تهیه مقوای نازک با کیفیت پایین ضروری است، اما اگر بخواهیم از کاغذهای باطله برای تهیه کاغذهای اداری مرغوب و باکیفیت استفاده کنیم عبور از مرحله شناورسازی نیز ضروری خواهد بود.

برای تولید هر تن کاغذ باید ۱۷ اصله درخت را قطع کنیم که هر درخت به طور متوسط قادر است سالانه ۶ کیلوگرم دی اکسید کربن را به اکسیژن تبدیل کند. ولی با استفاده از بازیافت کاغذ، نیاز به قطع درخت در حدود یک چهارم کاهش می یابد. علاوه بر این، در فرایند تولید کاغذ از الیاف گیاهی درختان، ۴۰۰ هزار لیتر آب و ۴ هزار کیلووات برق، مصرف می شود. بنابراین تولید یک تن کاغذ بکر، هزینه های زیست محیطی و اقتصادی زیادی دارد و مصرف درست و بهینه آن در گام نخست و استفاده مجدد از آن در گام بعد، ضرورت تام می یابد. بازیافت در مفهوم رایج آن در مدیریت مواد زائد، به معنی استفاده مجدد از مواد دور ریختنی پس از اعمال پردازش های خاص بر روی آنها است.

کاغذ پنجمین صنعت بزرگ مصرف کننده انرژی در دنیا است که به ازای هر تن محصول ، انرژی بیشتری نسبت به یک تن محصول صنایع استیل و آهن مصرف می کند همچنین این صنعت در دنیا نسبت به صنایع دیگر آب بیشتری به ازای هر تن محصول مصرف می کند و سطح بالایی از آلودگی آب و هوا را به وجود می آورد .

براساس آمار به دست آمده در کشورهای صنعتی هر شخصی به طور متوسط در یک سال ۱۶۴ کیلو گرم کاغذ و در کشورهای در حال توسعه به طور متوسط ۱۸ کیلوگرم کاغذ در سال استفاده می کند مصرف کاغذ از دیر باز معیارهای سنجش توسعه یافتگی جوامع بوده است. یکی از نتایج مصرف دوباره کاغذهای باطله کاستن از فشار وارده بر طبیعت است امروزه بهترین راه برای اینکه از نابودی جنگل ها برای تولید کاغذ جلوگیری شود بازیافت کاغذ است، کاغذهای باطله اعم از کاغذهای تحریر سفید، کاغذ روزنامه، دفتر مشق، کاغذ دستگاه تکثیر، مجله و مقوا …برای بازیافت مناسب هستند.
چنانچه مدت زمان لازم برای رشد و تکامل مجدد پوششهای جنگلی استفاده شده برای تولید کاغذ را به همراه فرسایش خاک و محدود شدن قدرت باروری خاک، کاهش تولید اکسیژن و دفع دی اکسیدکربن را به علاوه چندین پیامد منفی دیگر در نظر بگیریم، تولید یک تن کاغذ خطرات متعددی را برای محیط زیست ایجاد می کند در حالی که تولید یک تن کاغذ بازیافتی سبب۵۰ درصد صرفه جویی در مصرف آب، ۶۴ درصد صرفه جویی در مصرف انرژی و ۷۴ درصد کاهش آلودگی هوا شود و۹۰ درصد کاهش آلودگی آب ها را نسبت به تولید آن از منابع اولیه در پی دارد همچنین ایجاد شغل یکی دیگر از مزایای اقتصادی بازیافت کاغذ است. به هر حال این یک واقعیت پذیرفته شده است که فرآیند بازیافت، موجب حفظ و صیانت از از منابع جنگلی و صرفه جویی در مصرف انرژی برای تولید خمیرهای مکانیکی می گردد. دامنه نرخ مصرف ملی کاغذهای بازیافتی در سطح دنیا از ۵ درصد تا بیش از ۱۰۰ درصد گسترش دارد. بررسی های انجام شده نشان می دهد که در سطح دنیا نرخ مصرف کاغذهای بازیافتی در تولید انواع کاغذ تا سال ۲۰۱۵ به حدود ۵۴ درصد خواهد رسید. میزان افزایش مصرف کاغذهای بازیافتی ۱/۳ درصد خواهد بود که این رقم از میزان افزایش تولید کاغذ ( ۲/۲درصد ) بیشتر است.

در جهان حدود ۸۶۶/۳ میلیارد هکتار جنگل وجود دارد که از این مقدار ۹۵ درصد، جنگل‌های طبیعی و ۵% دیگر از این جنگل‌ها به صورت دست کاشت می‌باشند، طبق آمار به دست آمده در سال ۱۹۹۶، بر مبنای جمعیت جهان برای هر نفر تنها ۷ % درصد هکتار،  پوشش جنگلی برآورد شده است که با رشد جمعیت و افزایش جنگل تراشی، این نرخ به ۴۶% کاهش یافته است و طبق این تخمین احتمال کاهش ۳۴ درصدی تا سال ۲۰۲۵ پیش بینی می‌شود. یعنی تقریباً در هر سال تخریب در جنگل‌های طبیعی ۴/۹ میلیون هکتار خواهد بود و جالب این که این مقدار در سال از لحاظ وسعت دو برابر کشور سویس می‌باشد. اما در کشور ایران سرانه هر فرد ۲% هکتار سطح پوشش جنگل می‌باشد، از دیگر پیامدهای این جنگل تراشی‌های بی‌رویه می‌توان به تغییرات اقلیمی، تغییر در الگوی بارندگی، تغییر درجه حرارت، فرسایش خاک، کاهش ظرفیت جذب خاک، تاثیر بر چرخه کربن و اکسیژن و وقوع سیلاب‌های خطرناک، خشک‌سالی، افزایش سرعت باد، مهاجرت و فقر و … را در سطح جهان اشاره نمود امروزه در کشورهایی همچون هلند، سوئیس و ژاپن بیش از ۵۰ درصد کاغذهای مصرفی مورد بازیافت قرار می‌گیرد. استفاده از کاغذ باطله انرژی مورد نیاز را برای تولید یک تن کاغذ به سه چهارم تقلیل می‌دهد.۳۳ درصد الیاف مورد استفاده در جهان بازیافتی است، تولید بعضی از فرآورده ها (از قبیل لایه کنگره ای مقوا)، مبتنی بر کاغذهای باطله است در تولید کاغذ روزنامه، خواص مطلوبی از قبیل ضخامت کم، چگالی زیاد و تا خوری خوب، ناشی از بکارگیری کاغذ باطله است. خواص کاغذهای باطله، همانند هر ماده خام دیگری، اهمیت زیادی دارد و بر کیفیت محصول حاصل و شرایط فرآورش محصول تاثیر می گذارد . در آمریکا شهروندان ۵۰ درصد کاغذهای استفاده شده خود را جدا می کنند ۵۲۰ کارخانه کاغذ و مقواسازی در این کشور کاغذهای جدا شده را بازیافت می کنند و کاغذهای جدا شده، یک سوم فیبر کارخانه ها را تشکیل می دهند.

تقریباً ۸۰% کاغذهایی که در منزل جدا می‌شوند به طور قطع می‌توانند بازیافت شوند. اما ۲۰% بقیه را نمی‌توان در این چرخه قرار داد. بیشتر بسته های کاغذی که توسط مردم جمع می‌شود همگی کاغذ نیستند، بلکه مواد زایدی مثل سیم، منگنه، گیره کاغذ، و پلاستیک هستند که باید جدا شوند.

در بریتانیا به دلیل محدودیت در منابع خام لیگنوسلولزی و مشکلات و محدودیت های زیست محیطی، استفاده از کاغذهای باطله برای ساخت مجدد انواع کاغذ مقوا مورد توجه کارشناسان واقع شده است. بطوری که اگر در یک سال مجموع این کاغذها به ازای هر نفر در نظر گرفته شود، معادل با قطع ۱۰۰ میلیون اصله درخت می گردد.

یک مشکل عمده، چگونگی جمع آوری و تفکیک کاغذهای بازیافتی از زباله است در کشورهای جهان سوم علیرغم وجود دانش فنی کافی، به دلایل گوناگون از جمله عدم وجود سازمانهای نظم دهنده، مسئولیت ناپذیری صاحبان حرفه های مختلف در قبال مسئله بازیافت، مشکلات دست و پاگیر اداری و بعضاً ناآگاهی های عمومی مردم، معمولاً این فرایند دچار ناهنجاریهای اساسی از جنبه های اقتصادی، بهداشتی و زیست محیطی می شود.

در شهرستان رابر از این بابت شرایط خاصی از جمله عدم توجه کافی به حفظ محیط زیست و منابع طبیعی وجود دارد که لزوم توجه هر چه بیشتر به امر بازیافت را ضروری می سازد . کاغذی که از الیاف Virgin (خمیر بکر) تهیه می شود این قابلیت را دارد که تا ۶ بار در فرایند تولید قرار گرفته و بازیافت شود.

تفکر بازیافت کاغذ با اهداف کلی مثل جلوگیری از غارت بی رویه منابع طبیعی، کاهش در مصرف انرژی و تقلیل میزان زباله برای کاهش هزینه‌های دفع و تغییر الگوی مصرف به وجود آمد از نظر زیست محیطی، بازیافت کاغذ موجب کاهش وابستگی و نیاز به کاغذهای بکر و در نهایت کاهش قطع درختان و بالارفتن فرصت تجدید حیات عرصه های جنگلی عریان شده می شود.

وضعیت بازیافت کاغذ در ایران و جهان:

به طور کلی جایگاه فرایند بازیافت کاغذ در ایران با وضعیت آن در دنیا و حتی آسیا، فاصله و تفاوت چشمگیری دارد. آغاز فعالیت صنعتی بازیافت کاغذ در کشور به سال  ۱۳۳۳ و تاسیس نخستین کارخانه مقواسازی باز می گردد و پس از آن نیز تا سال ۱۳۳۶ دو کارخانه مقواسازی دیگر در تهران راه اندازی شدند.

تولید هر تن کاغذ بازیافتی می تواند ۵ نفر کارگر را در روز دعوت به کار کند که در این صورت ۵۶۸۱ نفر میتوانند در سال اشتغال دائم داشته باشند. بررسی ها در تهران در خصوص بازیافت کاغذ از زباله های شهری نشان می دهد با تولید بیش از ۷۰۰۰ تن زباله در روز، هزینه بازیافت آن ۲۴۵۰۰۰ دلار و هزینه دفع آن ۵۶۰۰۰۰ دلار می باشد در نتیجه هزینه دفن زباله های قابل بازیافت مانند کاغذ و مقوا حدود ۳/۲ برابر بازیافت آن می باشد و در صورت افزایش بازیافت کاغذ به ۵۰ درصد و ۷۵درصد، به ترتیب سالانه از قطع۲۱۷۱۷۵۰و ۳۲۵۷۶۲۵ اصله درخت جلوگیری خواهد شد.

آمریکا ۳۰ درصد کل کاغذ جهان را مصرف می کند و از کل ۵۲۱ کارخانه تولید کاغذ در آمریکا ۴۵۰ کارخانه از کاغذهای باطله برای تولید کاغذ استفاده می کنند و در مقیاس جهانی هر ساله بیش از ۹۵ میلیون تن کاغذ باطله برای تولید کاغذ جدید بازیافت می شود  نکته قابل توجه اینکه همه روزنامه های آمریکا از کاغذهای باطله و بازیافتی است ومطبوعات این کشور اجازه ندارند از کاغذ نو استفاده کنند. و تمامی ادارات دولتی در آمریکا هم اکنون موظف اند ۶۰ درصد از کاغذ مورد نیاز خود را از کاغذهای بازیافتی خریداری کنند. در این کشور میزان تولید کاغذهای بازیافتی به قدری است که در صدی از آنرا به فروش می رساند. هند نیز ۵۰% کاغذ مصرفیش بازیافتی است کشور ژاپن نیمی از ۳۰ میلیون تن کاغذ مصرفیش را به روشهای مختلف از زباله شهری جدا کرده و از در آمد حاصل از آن سالانه ۲ میلیارد دلار به هزینه جمع آوری و دفع زباله های خویش کمک می کند .کشورهای هلند و آلمان در سال ۲۰۰۱ نزدیک به ۷۲ درصد کاغذ مصرفی خود را از بازیافت تامین کرده اند. به گزارش موسسه دیده بان جهان، کشورهای ایالات متحده، چین، ژاپن، آلمان و انگلستان به ترتیب بیشترین مصرف کاغذ در جهان را دارند و بعد از آن کشورهای فرانسه، ایتالیا، کانادا، برزیل و کره جنوبی قرار دارند که مجموع مصرف کاغذ آنها در سال بالغ بر ۲۵۰ میلیون تن است. اما هم اکنون نرخ بازیافت کاغذ در آلمان ۷۲ درصد، کره جنوبی ۶۶ درصد، سوئد ۵۵ درصد، آمریکا ۵۰ درصد، ژاپن ۵۳ درصد، فرانسه ۴۱درصد، فنلاند ۳۵درصد، ایتالیا ۳۱درصد و چین ۲۷ درصد است. میانگین نرخ بازیافت کاغذ در جهان نیز ۴۳ درصد تا سال ۱۹۹۷ اعلام شده است.

مزایای استفاده از کاغذ بازیافتی:

برای یک تن کاغذ جدید باید ۱۷ درخت تنومند را قطع کرد ولی در حالت بازیافت این میزان به یک چهارم کاهش می یابد و میزان انرژی و آب مورد نیاز نیز کاهش می یابد. از جمله مزایای استفاده از کاغذهای بازیافتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– جانشین کردن آسان کاغذ بازیافت شده بدون افت کیفیت نسبت به کاغذ تازه

– عدم تفاوت آنها با کاغذهای سفید از نظر بهداشتی

– کاهش آلودگی زیست محیطی تولید کاغذ، از طریق کم کردن مصرف مواد شیمیایی

– کاهش حجم و وزن زباله شهری و در پی آن کاهش نیاز به زمین و امکانات جمع آوری و حمل و دفع زباله

هر تن کاغذ برابر با قطع ۳ هکتار جنگل در روز است و در سراسر ایران بیش از این مقدار کاغذ باطله داریم با بازیافت صحیح آن مقدار قابل توجهی پول به چرخه اقتصادی کشور برگشت داده می شود و از قطع درختان نیز کاسته خواهد شد. اگر بازیافت کاغذ از زباله های شهر تهران به ۷۵ درصد افزایش یابد سالانه از قطع حدود سه میلیون تنه درخت جلوگیری خواهد شد که حدود ۴۴ میلیارد ریال صرفه اقتصادی به همراه دارد. بخش مهمی از مواد زاید جامد خانگی و صنعتی در جهان به انواع مواد سلولزی و از جمله کاغذ و مقوا اختصاص دارد.

در برخی کشورها که دارای صنایع بسته بندی پیشرفته هستند، سهم کاغذ و مقوا در زباله های شهری تا ۲۵ درصد کل زباله های تولیدی است و پیش بینی می شود این روند افزایش در آینده هم ادامه یابد.

از آنجا که بازیافت کاغذ امری اشتغالزا است و بر اساس آمار تولید هر تن کاغذ بازیافتی طبق برآوردهای سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری تهران می تواند ۵ نفر کارگر را در روز به کار دعوت کند که در این صورت فقط با بازیافت کاغذهای موجود در زباله تهران ۵۶۸۱ نفر می توانند در سال اشتغال دائم داشته باشند. در این صورت ۲۸ هزار نفر خانوار تهرانی هم درآمد خواهند داشت در همین راستا هم می توان برای شهرستان رابر اشتغالزایی  و درآمد زایی داشت،  با توجه به صرفه جویی در میزان مصرف آب، برق و همچنین کاهش آلودگی آب و هوا جای هیچ شکی باقی نمی ماند که بازیافت کاغذ از هر نظر مقرون به صرفه بوده و امری اجتناب ناپذیر می باشد و با این کار می توان سالانه از قطع هکتارها درخت جلوگیری کرد.

پی نوشت :

انجمن بازیافت کاغذ و فراورده های سلولزی