به گزارش” صبح رابر” فواید مسجد ، آثار اخلاقی، تربیتی، علمی، اجتماعى و سیاسى فراوانى در سایه رفت و آمد به مسجد براى انسان مؤمن حاصل خواهد شد.

مسجد به­ عنوان کانون مبارزه با دشمنان اسلام:

رهبر کبیر انقلاب اسلامی بر پایه شناختی که از موقعیت و نقش مساجد دارند خطاب به­ مسلمانان جهان می­فرمایند: « اگر حرم وکعبه و مسجد و محراب و سنگر و پشتیبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبیاء نیست پس مأمن و پناهگاه آنان در کجاست؟۱

حضرت امام در جهت  تبیین ترفند­ها و حیله ­های دشمنان و نقش محوری مساجد در خنثی ­سازی دسیسه­ های آنان در فرازی دیگر از سخنان خویش می­فرمایند: « این­ها از مسجد می­ترسند، من تکلیفم را باید ادا کنم به­شما بگویم، شما دانشگاهی­ها شما دانشجو­ها، همه­تان بروید مساجد را پر کنید سنگر هست این­جا ، سنگرها را باید پر کرد»۲

و در همین زمینه در جای دیگر می­فرمایند: « مساجد و محافل و دینیه را که سنگرهای اسلام در مقابل شیاطین است هرچه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید».۳

این دیدگاهها و فرمایشات مبین اهمیت مساجد به­ عنوان کانون و مرکز مبارزه با دشمنان اسلام و محل خنثی نمودن دسیسه­ ها و حیله­ های استکبار داخلی و خارجی است و الان نیز تمام سعی و تلاش دشمنان در خلوت کردن مساجد و دور کردن مردم به­ خصوص جوانان از مساجد می­باشد چون مساجد به­عنوان پایگاه ضد استکباری شناخته شده است.

مسجد مرکز جنبش و حرکت­های اسلامی

حضرت امام راحل مساجد را مرکز جنبش­ها و حرکت­های اسلامی معرفی کرده می­فرمایند: « مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت­های اسلامی بوده است. از مسجد تبلیغات اسلامی شروع می­شده، از مسجد حرکت قوای اسلامی برای سرکوبی کفار و وارد کردن آن­ها در زیر بیرق اسلام بوده است. شما که از اهالی مسجد و علمای مساجد هستید، با پیروی از پیامبر اسلام (ص) و اصحاب آن سرورکنید و مساجد را برای تبلیغ اسلام و حرکت اسلامی و قطع ایادی کفر و شرک و تایید مستضعفین در مقابل مستکبرین قرار دهید. ۴

نقش مسجد در پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی

در تاریخ انقلاب شکوهمند اسلامی مساجد نقش سازنده و موثر خود را در تقویت ایمان به­هدف و همچنین گرد­آوری طبقات گوناگون از آحاد جامعه به­خصوص جوانان ایفا نموده است. فرمایش حضرت امام بیانگر نقش مهم مساجد در پیروزی انقلاب است آن­جا که می­فرمایند:« این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد، این مراکز حساسی است که ملت باید به­آن توجه داشته باشند این­طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم دیگر مسجد می­خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.۵ از فرمایشات حضرت امام استنباط می­شودکه در دوران مبارزه و حضور مردم در خیابان­ها مساجد به­نحو چشمگیری در هدایت مردم به­ادامه مبارزه با رژیم شاهنشاهی در جهات متعدد نقش خود را ابراز و آشکار نمودند در آن زمان مردم گوش به ­فرمان روحانیون با محوریت مساجد به­ مبارزه خود ادامه می­دادند اصلاً مسجد پایگاه عمده­ ای شد تا مردم مومن و انقلابی همراه با اقامه فرایض دینی و عبادی خود که همین عامل سبب حضور مردم در مساجد بود تا پیروزی انقلاب اسلامی به­مبارزه خود تداوم بخشند .

نقش مسجد در تعیین بصیرت سیاسی

آن زمان که مساله سکولاریسم و جدایی دین از سیاست مطرح بود و این از شگردهای استعمار انگلیس از دوران قاجار و بالتبح در دوران پهلوی شدت گرفت حضرت امام تاکید داشتند که مساجد می­تواند پایگاه سیاسی باشد به همین منظور می­فرمودند: «مساجد باید مجتمع بشود از جوان­ها، اگر ما بفهمیم که این اجتماعات چه فوائدی دارد و اگر بفهمیم که اجتماعاتی که اسلام برای ما دستور داده و فراهم کرده است چه مسایل سیاسی را حل می­کند، چه گرفتاری­ها را حل می­کند، این­طور بی­حال نبودیم که مساجد­مان مرکز بشود برای چند پیرزن و پیرمرد»۶

مسجد مرکز تبلیغ:

به ­راستی نقش تبلیغ همواره در گسترش آئین و احکام حیات­بخش اسلام بسیار موثر و مفید بوده است مسجد مکانی مناسب برای تبلیغ است. در طول تاریخ مسجد ومنبر و مؤذن همراه هم بوده­ اند. حضرت ثامن­ الحج علی­ بن ­موسی­الرضا(ع) در این باره می­فرمایند: مَن­اختلفَ­الَی­المسجد­اَصابَاحِدی­الثمان. یَسمعُ­کلمه­تردّهُ­عَن­ردُی….­اَو­کلمه­تَدُلُّ­علی­هدی…. ۷

کسی که به­ مسجد رفت و آمد می­کند به ­یکی از هشت چیز خواهد رسید… کلمه­ای می­شنود که بر هدایت او راهنمایی می­ شود یا کلمه­ ای می­شنود که او را از پستی باز می­دارد.۸

در سخنانی حضرت امام می­فرمایند: « مسجد مرکز تبلیغ است، در صدر اسلام از همین مساجد جنبش­ها، ارتش­ها راه می­افتاده، مرکز تبلیغ احکام سیاسی- اسلامی بوده، هر وقت یک گرفتاری را طرح می­کردند صدا می­کردند:« الصلوه­مَع­الجماعه» اجتماع می­کردند، این گرفتاری را طرح می­کردند، صحبت­ها را می­کردند، مسجد مرکز اجتماع سیاسی است. اجتماعات خود را هرچه بیشتر در مسجد و محافل و فضاهای باز عمومی برپا نمایید.۹

مسجد مرکز پشتیبانی از انقلاب

آن­چه در تاریخ مسجد در سراسر ایران و در طول مبارزات و فعالیت­های انقلابی به­دست می­آید، مساجد تنها جایگاهی بوده است که در جوی آکنده از وحدت و اخوت و معنویت، نیروهای مبارز و مومن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق در جهت بیداری و آگاهی بخشی به ­توده­های بسیج و گروههای مختلف مردمی رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به ­همین دلیل است که دشمنان از مسجد به ­عنوان مرکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد آماج حملات دژخیمان رژیم سابق قرار گرفته، آن بت­شکن زمان با درک این حساسیت دشمنان، بارها خط جدایی از مساجد را مورد تأکیده قرار داده­اند و فرموده­اند:« اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد ترس از فانتوم­ها نداشته باشید. ترس از آمریکا و شوروی و این­ها نداشته باشید، آن روز باید ترسی داشته باشید که شما پشت بکنید به­اسلام، پشت کنید به­ مساجد.۱۰

مسجد و خطاب امام به ­روشنفکران

آن­چه از خیانت روشنفکران در طول دوران قاجار و بالاخص حکومت پهلوی ملت ایران ضربه خورده است همیشه از همین روشنفکرها بوده است اینان بودند که واسطه شدند تا بیش از نیم قرن حکومت جابرانه به­فرمایش حضرت امام این پدر و پسر بر ملت ایران سلطه و اقتدار داشته باشند.

از این رهگذر حضرت امام در این زمینه می­فرمایند:« ای ملت، مسجدهای خودتان را حفظ کنید، روشنفکر غربی نباشید ای حقوق­دان­ها مسجدها را حفظ کنید، بروید به­مسجد … تا این نهضت به­ثمر برسد و مملکت شما نجات پیدا کند.۱۱

مسجد جایگاه دانش و مرکز تعلیم و تعلم قرآن:

فرشتگان پروردگار بال­های خود را برای مبلغین به­ قرآن در مساجد می­گسترانند. در روایتی آمده است که:« وجود مسجد برای اقامه نماز، یاد خدا و یادگیری دانش است. و هر نشستی در مسجد برای غیر این­ها لغو است.۱۲

بنابراین نخستین نهاد سیاسی در جامعه اسلام، از جایگاه و اعتبار خاصی برخورددار است حضرت امام در کنار بعد تعلیم و تعلم بعد سیاسی مساجد را مطرح می­فرمایند:« اما راجع به­ اسلام شروع کردند تبلیغات کردن به­ این که اسلام یک مکتبی است که مربوط به ­دعا و روابط بین مردم است و به ­سیاست کاری ندارد این را آن قدر تبلیغات کردند که در جامعه خود روحانیت هم اعتقاد پیدا کردند که روحانی به ­مسجد برود و نماز بخواند و درس بگوید و مباحثه کند و آداب شرعیه را به­ مردم نشان دهد. آن­ها دیدند که نماز روحانیون و نماز اسلام هیچ به ­آن­ها ضرر ندارد هرچه بخواهند نماز بخوانند.۱۳

مسجد و رسالت عالمان دینی

امام صادق(ع) به­ یکی از شاگردانش به­نام « ابان­بن­تغلب» می­فرماید: اِجلِس­فی­المسجدِ­و­اَفتِ­للنّاسِ۱۴

فرمایش امام صادق(ع) ناظر به­ این معناست که یار آگاه و ممتاز امام در مسجد بنشیند و برای مردم فتوا بدهد توضیح این که در جهان امروز رسالت عالمان دینی برای جذب انسان­ها به ­سوی افکار و عقاید اسلامی است چرا که صاحبان این افکار برآنند تا با استفاده از این وسیله مردم را به ­سوی هدایت و راهنمایی اندیشه­ های ناب اسلامی را به ­مردم منتقل نمایند وانگهی قرآن کریم رسالت دانشمندان مذهبی را در آیه شریفه الّذین­یُبلّغُونَ­رِسالاتِ­الله­وَ­یخشونَه­و­لا­یخشونَ­احدا­الاَّ­اللهَّ  تبیین فرموده است. ۱۵

امام راحل آن یگانه دوران و یادگار پیامبران و آن بزگمرد تاریخ ایران و جهان در اوج اختناق رژیم ستمشاهی  در سال ۱۳۵۲ در همین زمینه می­فرمایند:

« وظیفه علمای اعلام و مبلغین است که جرائم اسرائیل را در مساجد و محافل دینی به­ مردم گوشزد نمایند»۱۶که از این اعلام موضع­ گیری صریح حضرت امام استنباط می­شود تاکید و سفارش بر اهمیت مسجد و اجتماع در آن و حفظ مساجد در راستای اسلام و صیانت از آن مساله­ای مهم و اساسی است و در این برهه از زمان وظیفه و رسالت تمامی گویندگان و نویسندگان و مورخان است که ماهیت رژیم اشغالگر را در مساجد برای مردم روشن و آشکار نمایند.

مسجد آمریکایی و مسجد اسلامی

حضرت امام همواره خط مسجدی را که آمریکا برای ما توصیف می­کند گوشزد می­فرمایند. امروز این حقیقت آشکار گردیده است که از مسجد­الحرام گرفته تا سایر مساجد در کشورهای اسلامی چنانچه ما مساجد خودمان را با خواسته­های آنان همراه و همگام کنیم، نتیجه این می­شود که از مساجد هیچ کاری بر نمی­آید و در نهایت نمی­تواند نقش واقعی خودشان را ایفا نمایند و این گونه مساجد مساجد اسلامی واقعی نیست از این­رو حضرت امام توصیه می­فرمایند: این نوع مساجد در زمره مساجدی است که آن­ها به­ما می­گویند:« بروید توی مسجدتان و هرچه می­خواهید دعا کنید، هرچه می­خواهید قرآن بخوانید حکومت­ها به­شما کاری ندارند»۱۷در حالی که این مساجد مساجد اسلامی نیست و این اسلام نیست.

ادغام سیاست و عبادت در اسلام از طریق مساجد:

از منظر حضرت امام راحل عبادت و سیاست به ­هم آمیخته است در این باره آن امام عظیم­الشان می­فرمایند: در اسلام سیاست در عبادت مُدغَم است و عبادتش در سیاست مُدغَم یعنی همان جنبه عبادی یک جنبه سیاسی دارد. همین اجتماع در اعیاد برای نماز، جنبه سیاست دارد مسلمان­ها باید از این اجتماعاتی که هست از این اجتماعات استفاده کنند در صدر اسلام مساجد محلی بوده است که از همان مسجد ارتش راه می­افتاد برای جنگ با کفار و با قلدرها از همان مسجد آن­جا خطبه خوانده می­شد و مردم دعوت می­شدند. و از همان مسجد راه می­افتادند و می­رفتند طرف دشمن. در خطبه نماز جمعه مقدرات مملکت باید بیان بشود. مسایل سیاسی که در مملکت جریان پیدا می­کند مسایل اجتماعی که در مملکت باید جریان پیدا کند، گرفتاریهای مسلمان­ها و اختلافات مسلمان­ها در آن خطبه ­ها باید طرح شود و رفع بشود. ۱۸

نقش عظیم مساجد در مجالس عزا و سوگواری

بزرگ اندیشمند انقلاب اسلامی ایران مجالس عزا و سوگواری را زمینه و مقدمه­ ای برای پیروزی انقلاب می­داند که از طریق مساجد این مهم به­ واقعیت تبدیل گردید از این رهگذر حضرت امام توصیه می­فرمایند که:

اگر بنام حضرت سید­الشهدا سلام­الله علیه نبود امروز ما نمی­توانستیم پیروز شویم تمام این وحدت کلمه ­ایی که مبدأ پیروزی ما شد برای خاطر این مجالس عزا و این مچجالس سوگواری بود سید مظلومان یک وسیله­ای فراهم کرد برای ملت که بدون این که زحمت باشد برای ملت مردم مجتمع شوند اسلام مساجد را سنگر قرار داد و وسیله شد از باب این که از همین مساجد از همین جمعیت­ها از همین جمعات و از همین جمعه و جماعات تمام اموری که اسلام را به ­پیش می­برد و قیام را به­پیش می­برد محقق شد.۱۹

مساجد سنگر است

«ما با ذکر خدا، با اسم خدا پیش بردیم و نماز بالاترین ذکر است»۲۰بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران فریضه نماز را بدون حضور در مجالس نماز واقعی و اثربخش نمی­داند از این جهت می­فرمایند:« اگر هر کس بگوید من خودم به ­تنهایی می­روم در خانه­ام نماز می­خوانم، خیر نماز را در جماعت بخوانید. اجتماع باید باشد مساجد را پر کنید این­ها از مساجد می­ترسند». سپس به­دانشگاهیان  و دانشجویان هشداری دهند که: « همه­ تان مساجد را بروید پر کنید سنگر است این­جا سنگرها را باید پر کرد.۲۱

مساجد مناسب­ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین

امروز که بیش از هر زمان دیگری مسلمین و مصالح آنان مدنظر است حضرت امام راحل معتقدند که بهترین محل برای ذکر مصالح مسلمین در مساجد باید مطرح گردد لذا می­فرمایند: همان­طور که خدای تعالی می­فرماید بوعظه خدا را یاد­آور می­شویم که فرمود: اَن­تقوموالله­مَثنی­و­فُرادی­ثُم­تَفکرَّوُا.۲۲ برای خدا قیام کنید و از تنهایی و غربت نهراسید، مساجد بهترین سنگرها و جمعه و جماعات مناسب­ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین می­باشد.۲۳

مساجد در ابعاد مختلف

همواره حضرت امام فرموده­اند دشمنان ما وقتی متوجه شدند که از طریق مساجد نمی­توانند نقشه­ های استعماری خود را پیاده کنند لذا تلاش کردند تا مردم را از مساجد و روحانیت جدا کنند چرا که از اسلام سیلی خوردند و از این روحانیت معظم پس باید ما وارد بشویم و دخالت کنیم در امر آنان زیرا مساجد مرکز این مسایل بود به­ همین منظور حضرت امام توصیه می­فرمایند: در صدر اسلام مسجد محل قضاوت بود مسجد محل بسیج بود.

این مسجد­ها را باید شما محکم نگه دارید نگویند به­شما که دیگر مسجد می­خواهیم چه کنیم، ما انقلاب کردیم، مسجد درست کنیم. ما برای خدا انقلاب کردیم این مساجد سنگرهای اسلام است محراب محل حرب است. این­ها سنگرند برای اسلام حفظ کنید این­ها را.۲۴

تفاوت مسجد و کلیسا

از دیدگاه حضرت امام کارکرد مسجد و کلیسا کاملاً با هم تفاوت دارد این­طور نیست که نقش مساجد و کلیسا در یک راستا باشد این­جاست که وجه تمایز مسجد و کلیسا را آن امام عظیم­الشان تبیین می­فرمایند: مسیحون خیال نکنند که اسلام هم مسجد هم، مثل کلیساست. مسجد وقتی نماز آن برپا می­شده است تکلیف معین می­کرده­اند ما تدبیر مملکت از آن­جا و از مسجد شالوده­اش ریخته می­شده است.

مسجد مثل کلیسا نیست کلیسا یک رابطه فردی ما بین افراد و خدای تبارک و تعالی هست لکن مسجد مسلمین در زمان رسول خدا(ص) و در زمان خلفایی که بودند مسجد مرکز سیاست اسلام بوده است و همین­طور در زمان حضرت امر سلام­اله­علیه.۲۵

خلاصه و نتیجه:

ماحصل کلام آن که مسلمانان و حکومت اسلامی مکلفند دستورات و احکام دین را به ­بهترین وجه در تمامی ابعاد زندگی خود پیاده کند و توصیه­های امام راحل را همواره مدنظر داشته باشند به­ شرح زیر:

۱-   همواره مراقب باشند تا به­ بهانه­ های مختلف( مانند مقدس بودن مسجد)، توطئه جدایی دین از سیاست( سکولاریسم) در جامعه و مساجد اجرا نگردد.

۲-  توجه و اهتمام مسایل و مشکلات سیاسی جامعه و تلاش در جهت رسیدگی و بر طرف ساختن آن­ها.

۳-  مسجد از بهترین و برترین مکان­های مقدس برای انجام امور فرهنگی که با صفوف گسترده نماز­های جماعت این مهم محقق می­یابد

۴-  مسجد مرکز جنبش و حرکت­های اسلامی است و محلی برای تبلیغ و کانون تعلیم و تعلم است.

۵-  مسجد می­تواند با انتخاب روحانیون آگاه و بصیر در جهت رفع فتنه­ هایی که در جامعه ایجاد می­گردد موثر باشد.

۶-  مسجد به­جهت جایگاه رفیعی که دارد همواره می­تواند به­ عنوان مرکزی جهت پشتیبانی از انقلاب شکوهمند اسلامی ملحوظ نظر واقع شود.

۷-  مسلمانان باید آگاه باشند و اجازه ندهند کسانی به­عنوان روشنفکر در صفوف فشرده آنان وارد شده و وحدت جامعه را مخدوش نمایند.

۸-  اهمّ دیدگاههای بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران

۱-   مسجد سنگر است بنابراین سنگرها را باید همواره حفظ کرد و حفظ آن میسر نخواهد شد جز با حضور اقشار مختلف جامعه.

۲-   در صدر اسلام هر وقت مسلمین می­خواستند به­ جنگ عزیمت نمایند از مساجد تجهیز می­شدند.

۳-   ارتش اسلام هر جا رفته است اول مسجد درست کرده ­اند.

۴-   مسجد و منبر در صدر اسلام مرکز فعالیت­های سیاسی بوده است.

۵-   اگر این مساجد قوی باشند ترس از فانتوم نداشته باشید، ترس از آمریکا و شوروی نداشته باشید آن روز باید بترسید که پشت کنید به­اسلام، پشت کنید به­مساجد.

۶-   این … است که باید توجه کند و مساجد را آباد بکنند و مساجد را پر کنند.

۷-   در زمان این پدر و پسر فاسد( رضاشاه و محمد­رضا شاه) همه چیز را از روحانیون گرفته بودند و فقط برای آن­ها مسجدی مانده بود که آن هم از نظر آن­ها باید زیر نظر فلان بازنشسته اداره می­شود و از همه اسف بارتر این که رژیم مأموریت داشت با چاپ قرآن و تظاهر به ­اسلام مسجد و محراب پیامبر اسلام را به­ صورت بنگاه تبلیغاتی دربار ضد اسلامی خود در آورد.

۸-   ای ملت، ای روشنفکران، ای حقوق­دان­ها مسجدها را حفظ کنید.

پی نوشت:

۱-  صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۳۱۶

۲-  همان، ج ۱۲، ص ۳۹۳

۳-  همان، ج ۲، ص ۴۵۱

۴-  همان، ج ۷، ص ۶۵

۵-  همان، ج ۱۳، ص ۱۵

۶-  همان، ج ۱۳، ص ۳۲۵

۷-  مستدرک­الوسایل، ج ۳، ص ۳۵۷

۸-  قرآن و تبلیغ، محسن قرائتی، ص ۴۶

۹-  صحیفه امام، ج ۱۰، ص ۱۶ و۱۷

۱۰-    همان، ج ۱۳، ص ۲۱

۱۱-    همان، ج ۸، ص ۶۰

۱۲-    مستدرک­الوسایل، ج ۳، ص ۳۷۱

۱۳-    صحیفه امام، ج ۴، ص ۱۶

۱۴-    منتهی ­الامال، ج ۲، ص ۱۶۶ در ذکر اصحاب امام صادق(ع)

۱۵-    سوره احزاب، آیه ۳۹

۱۶-    صحیفه امام، ج ۳، ص ۷

۱۷-    همان، ج ۳، ص ۲۲۷

۱۸-    همان، ج ۴، ص ۴۴۷

۱۹-    همان، ج ۱۷، ص ۵۵

۲۰-    همان، ج ۱۲، ص ۳۹۳

۲۱-    همان

۲۲-    سوره سبأ، آیه ۲۶

۲۳-    صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۳۳۸

۲۴-    همان، ج ۵، ص ۲۱۲و ۱۴

۲۵-    همان، ج ۲، ص ۳۱ و ۳۲

منابع و مآخذ

۱-  قرآن کریم

۲-  مستدرک­الوسائل، حاج میرزا حسین نوری، تحقیق موسسه آل البیت، چاپ سوم، ۱۴۱۱ه .

۳-  قرآن و تبلیغ، محسن قرائتی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، بهار ۱۳۷۲، تهران.

۴-  منتهی­الامال، حاج شیخ عباس قمی ، انتشارات کتابفروشی اسلامیه تهران، ۱۳۳۸.

۵-  صحیفه امام ، ج ۲،۳،۴،۵،۷،۸،۱۰،،۱۲،۱۳،۱۷،۲۰ .

۶-  اینترنت، http.//masjedfoomoni.parsiblog.com

۷-  امام در سنگر نماز، تبیان، آثار موضوعی، دفتر هفتم ناشر: استاد اقامه نماز موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، پاییز ۷۴، قم.