به گزارش “صبح رابر”؛ ماه مبارک ذی‌القعده از جمله ماه‏‌های‌قمری است که به دلیل فضائلی‌که‌این ماه مبارک از آن برخوردار است، مورد توجه عارفان و سالکان‌درگاه قرب ربوبیت قرار دارد.

مقام معظم رهبری در خصوص فضائل این ماه می‌‏فرمایند:«ماه مبارک ذیقعده‌، اوّلِ ماه‏‌های حرام است؛ یازدهم‌این ماه ولادت مبارک حضرت ثامن‌‏الحجج(ع) و دهه‏ کرامت است؛ روز بیست‏‌وسوّم‌این ماه روز زیارتی مخصوص حضرت ثامن‌‏الحجج(ع) است؛ روز بیست‏‌وپنجم‌این ماه روز دحوالارض است که روز بابرکتی است؛ شب نیمه‏ ماه ذی‏قعده از شب‌های‌متبرّک سال است که‌اعمالی دارد؛ روزهای‌یکشنبه‏ ماه ذی‏قعده‌ایّام توبه و انابه است و عملی دارد که مرحوم عارف بزرگوار حاج میرزا جواد آقایملکی در المراقبات نقل می‌کند از رسول مکرّم اسلام که خطاب به اصحاب خود فرمود: کدامِ از شماها مایلید توبه کنید؟ همه گفتند ما می‌خواهیم توبه کنیم ظاهراً ماه ذی‏قعده بوده است طبق این نقل و اینروایت حضرت فرمودندکه در روزهای یکشنبه‏ ی این ماه این نماز را یک نمازی بایک خصوصیّتی در مراقبات ایشانذکرمیکنند- انجام بدهید. غرض، ایّام در ماه ذی‏قعده که اوّل ماه‌‏های حرام است در این سه ماه متوالی، ایّام و لیالی‌مبارک و متبرّکی است، پر از برکات است؛ باید از اینهااستفاده‌کرد.»

بنابراین توجه به کسب‌ فیض از فضایل و برکات‌ایام‌ باشکوه رحمت و مغفرت الهی‌همچون «دحوالارض» در این ماه بسیاربااهمیت است. این روز مبارک یکی از ایام اربعه سال است که در ۲۵ ماه ذی‏‌القعده ‏الحرام واقع شده و توجه به اعمال و ادعیه وارد شده در خصوص این روز مبارک، مورد تاکید و سفارش بزرگان و اولیای دین است. علاوه بر اینکه تدبر در وقایع این روز مهم از بهترین‌ درس ‏ها و آموزه‏‌های‌ معرفت‏‌بخش و توحیدی برای مومنان خداجوبویژه نسل جوان است.

دحو الارض؛ روز زمین

«دَحو» را برخی به معنای گسترش زمین از زیرکعبه و برخی نیز آن را به معنای تکان‏ دادن چیزی از محلِ اصلی‏ اش تفسیرکرده‌‏اند. به گفته مفسّرین، آیه‌۳۰سوره نازعات«وَالْاَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحیها؛ و زمین را بعد از آن باغلتانیدن گسترش داد» اشاره به دحوالارض دارد و منظور از آن نیزاین است که در آغاز، تمام سطح زمین را آب‌‏های حاصل از باران‏‌های سیلابی نخستین فراگرفته بود. این‌آب‏‌ها به تدریج در گودال‏‌های‌زمین جای گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب سر برآوردند و روزبه‏‌روزگسترده‏‌ترشدند تا به وضع فعلی‌درآمدند و نخستین‌برآمدگی‌نیزکه‌آشکار شد، کعبه بوده است.

از سوی دیگر، زمین در آغاز به صورت پستی‌‏ها و بلندی‏‌هایاشیب‏‌های تند و غیرقابل‌سکونت بود، بعدها باران‏‌های‌سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره‏‌هاگستردند، اندک‏‌اندک زمین‏‌هایِ مسطح و قابل‏‌استفاده‌برای زندگی انسان، کشت ‏وزرع پدیدآمد، مجموع این گسترده ‏شدن، «دحو‏الارض» نام‏گذاری می‌‏شود.

دراین ‏باره در آیه ۳ سوره رعد به بیانی دیگرمی‏‌خوانیم:«وَ هُوَ الَّذی مَدَّ الْاَرْضَ؛ و اوست کسی که زمین را گسترش داد». در تفسیراین آیه نیزآمده است: «خداوندزمین را به گونه‌‏ای گستردکه‌برای‌زندگی انسان و پرورش‌گیاهان و جانداران آماده باشد؛ گودال‏‌ها و سراشیبی‌های تند و خطرناک را به وسیله‌فرسایش‌کوه‌‏ها و تبدیل‌سنگ‏ها به خاک‌پرکرد و آنها را مسطح و قابل‌‏زندگی ساخت؛ درحالی‌که‌چین‌‏خوردگی‏‌های‌نخستین آن، به گونه‌‏ای‌بودندکه اجازه زندگی به انسان را نمی‏‌دادند».

به این معنا در بیان ائمه اطهار(ع)نیز اشاره شده است. در روایتی امام رضا(ع)می‏‌فرماید:«روز بیست و پنجم‌ذیقعده (روز دحوالارض) روز ولادت ابراهیم‌خلیل(ع) و عیسی‌مسیح(ع) است و روزی است که‌زمین از زیرکعبه گسترده شده است».

دحوالارض؛ فرصتی برای عبادت

        ۱. کسب معرفت توحیدی باتامل در قدرت حیات بخشی خداوند

روز دَحوُالارض علاوه بر اینکه برای اهل معنی و صاحبان سیر و سلوک، یکی از چهار روز مهم سال (درکنار سه روز دیگریعنی یوم الغدیر، روز میلاد حضرت رسول و روز مبعث) است که روزه‏اش بسیارسفارش شده و روزی است که رحمت خدا در زمین منتشر گردیده است؛ اما برای اهل تفکر و تأمل در ذات بی‏کران‌الهی، یکی از نشانه‏‌های‌زیبای‌توحید و معرفت به قدرت لایزال الهی و فرصتی برای رسیدن به حق‏ الیقین است.

بی‏‌گمان دحوالارض، نماد مهرورزی و رحمت پروردگار به بندگان خویش و سرآغازآمادگی و فروتنی کره زمین برای زندگی و سکونت آدمیان بر روی آن بوده است. از این‌رهگذرپاس داشت دحوالارض، پاس داشت انبوهی از نعمت‏هایبی‏پایانخداستکه به تدریج بر چهره زمین ساخته و پرداخته شده است تا انسان‏ها، باآرامش بر روی این کره خاکی زندگی کنند. از این‌رواین روز، روز تنبه و آگاهی‌دادن به قدرت خلقت و آفرینش و حیات‏‌بخشی‌خداوند است؛ چراکه در این روز بود که آب به نحوی تنها بستر حیاتی انسان را فراگرفته بود که هیچ موجودی توان حیات و زندگی نداشت و تنها قدرت خداوند بود که باعث شد زمین تولدی دوباره بیابد و آماده زیستن و سکونت شود. چنانکه این ادله توحیدی در آیات سوره مبارکه «نازعات» به صراحت بیان شده است و در این آیات بعد از گسترش زمین و آماده شدن برای زندگی و حیات، سخن از آب و گیاه به میان آورده شده و می‌‏فرماید: «خداوند در زمین آب آن را خارج نمود و هم چنین چراگاه‏‌هایش را»: «أَخْرَجَ مِنْها ماءَها وَ مَرْعاها». و در پایان نیزمی ‏فرماید همه اینها را برای این انجام داد تا وسیله تمتع و حیات شما و چهارپایان تان باشد:«مَتاعاً لَکمْ وَ لِأَنْعامِکمْ»

این خلقت دوباره زمین نیز از یک سو پاسخی است به منکران و مشرکان که خداوند را انکارنموده و یا قدرت خلقت او را نادیده می‏‌گیرند و از سوی دیگرپاسخی است به منکران معاد که حیات ازلی ‏وابدی و خلقت آن را انکارمی‏‌کنندچراکه هر انسانی در هر مرحله‌‏ای از درک و شعور باشدمی‏داندک هآفرینش این آسمان بلند و این همه کرات عظیم و کهکشان‏‌های بی‏ انتها، قابل‏ مقایسه باآفرینش انسان نیست، کسی که این قدرت را داشته چگونه از بازگرداندن شما به حیات عاجز است: «لَخَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَکبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَ لکنَّ أَکثَرَ النَّاسِ لا یعْلَمُونَ».

به همین دلیل دحوالارض روز عظمت است و خدا بواسطه این صفاتی که به زمین داد به او عظمت داد همچنینا ین روز، روز «اقدم» نیزمی‌‏باشدکه بر همه روزهای دیگر بواسطه رحمت الهی پیشی گرفته است.

        ۲. تامل در جایگاه بیت الله الحرام به عنوان نشانه ‏ای به سوی حقیقت وجودی باریتعالی

نشانه دیگر مهم این روز بر بندگی و اطاعت خداوند، مرکزیتیافتنمکه و بیت‌‏الله‌‏الحرام است. چراکه مطابق روایات، اولین نقطه‌‏ای که از زیر آب سر برآورد، مکان «کعبه» شریف بوده است و خشکی‏‌های‌زمین از آنجاگسترش پیداکرد. به همین‌دلیل است که شهر مقدس مکه، «ام القری» نیزنامیده‌می‏‌شود. ام‏‌القری به معنای مادر آبادی‏‌ها است و اشاره به مرکزیّت و اصالت شهر مقدس مکه در مقایسه‌با شهرها و آبادی‏‌های‌دیگر است که در آغازآفرینش آسمان‌ها و زمین، روی‌زمین را آب و یاکف آب گرفته بود و نخستین‌محلی‌که از زیر آب بیرون آمد محل بیت الحرام بود و خشکی‏‌های‌زمین از آنجاگسترش‌پیداکرد. امام صادق(ع)در این باره می‌‏فرمایند:«وقتی‌خداوند اراده کردکه‌زمین را خلق کند، به بادها دستور داد که‌روی آب وزیدندآنگاه موج به وجود آمد و سپس تبدیل به کف شد خداوند آنها را در موضع بیت جمع نمود و کوهی از کف به وجود آمدآنگاه زمین را از زیر آن گسترش داد و این است معنای سخن خداوند: «ان اول بیت وضع للناس».»

به همین دلیل این واقعه و این روز، روز دعوت به حق است و در تعبیررسیده است که «داعی الیکل حق» یعنی روز دعوت به همه حق می‌‏باشدچراکه این روز نشانه‌‏ای است بر عظمت قدرت خالق و حقانیت دعوت او و نیزمحوریت‏ یافتن خانه کعبه به عنوان مرکزی که از آنجا رحمت واسعه خداوند به سوی بندگان گسترده و «کشانده» شده است که اشاره به جایگاه خانه کعبه به عنوان مرکزعبادت و خلقت دوباره زمین، شهر امنیت و پناهگاه لطف و رحمت الهی دارد تا عبد راه و نشان را با عظمت قدرت خلقت معبود گم نکند و باشناخت بهتر و بیشتر او، عبادت را به معنای واقعی و تام آن انجام دهد. چنانکه در دعایی که در مفاتیح الجنان برای این روز مبارک نقل شده و باعبارت «اللّهمّ یاداحِیالْکعبهَ وَ فالِقَ الْحَبَّه…» آغازمی‌شود، به این معنا و حقیقت اشاره شده است.

        ۳. روز سیر و سلوک عبادی در مسیرمعرفت

دحوالارض روز ذکر و اجتماع است و ارزش و اهمیت زیادی برای اهل عبادات و سالکان و اهل معنا در مسیررسیدن به عین الیقین و مراتب توحیدی عبادت و سیر و سلوک دارد. توصیه‏‌های اهل بیت(ع)درباره پاسداشت روز دحوالارض و رعایت آداب و انجام دادن اعمال این روز، از اهتمام و توجه آن بزرگواران به روز دحوالارض و اهمیت آن خبر می‏دهد. آن بزرگواران خود مراقب فرارسیدن این روز بودند و چون فرامی‌‏رسید، یاران و اصحاب خویش را نیز از آن باخبرمی‏‌ساختند. حسن ‏بن‏ علی وشّا نقل می‏کند:«من کودک بودمکه شب ۲۵ذی‏ القعده باپدرم در خدمت امام رضا(ع) شام خوردیم. آن‏گاه آن حضرت فرمود: امشب حضرت ابراهیم(ع) و حضرت عیسی(ع) متولّد شده‏‌اند و زمین از زیرکعبه پهن شده است، پس هر که روزش را روزه بدارد، چنان است که شصت ماه را روزه داشته است.»

همچنین از حضرت علی(ع)روایت است که فرمود:«نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی‏‌‎القعده، روز دحوالارض بوده است. و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداشعبادت صد ساله‌رسیده است؛ عبادت صد سال‌ه‏ای‌که روزهای آن را به روزه و شب‏‌‎های آن را به عبادت گذرانیده است. و هر جماعتی‌که در این روز گِرد هم آیند و به ذکرپروردگاربپردازند، پراکنده‌نخواهند شد مگرآنکه‌خواسته‏‌های آنان برآوردهخواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی‌پروردگار نازل می‏شودکه‌نودونه‌درصد آن از آنِ کسانی است که‌روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت».

باتوجه به این‌روایات عرفا و اساتید و بزرگان اخلاق و عرفان، به این روز و اعمال آن نیز توجه خاص داشته‌‏اند. استاد جلیل‌القدرعرفان و اخلاق مرحوم آیت‌‏ا.. ملکی‌تبریزی در پاسداشت روز دحوالارض‌ چنین‌ می‏‌فرماید: «خداوندبزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود، و روزی‏‌های ما و نعمت‏‌های‌پروردگار در چنین‌روزی‌گسترش یافته است؛ روزی‌‏ها و نعمت‏‌هایی‌که از شماره بیرون است و کسی را یارای‌شکر آن نیست. و اگر تو در بزرگی شأن دحوالارض اندیشه نمایی‌حیرت‏ زده‌خواهی شد. و از این جاست که انسان عارف و مراقب روز دحوالارض، در برابر همه این نعمت‏‌های‌گوناگون، شکری بر خویشتن واجب می‌‏بیند، و چون به قلب خویش مراجعه می‏‌کند، می‌‏بیندکه‌حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت‏ها توانا نیست. و چون بنده‏ای نسبت به آن همه نعمت‏‌هاشناخت حاصل کند، به عجز و کوتاهی‌خویش در ادای حق آن نعمت‏‌های انبوه اقرار خواهدکرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیزخواهدشمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت‏‌هاسرافکنده‌خواهددید.»
پی نوشت؛

۱- (تفسیر نمونه، ج۲۶، صص۱۰۰ و ۱۰۱)

۲- (تفسیرنمونه،ج۱۰، ص۱۱۳)

۳- (محمدباقرمجلسی، بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۱۲۲)

۴- (النازعات/۲۷ تا ۳۳)

۵- (مومنون/۵۷)

۶- (مفاتیح الجنان، ص۴۵۱)

۷- (مراقبات، صص۱۸۶و ۱۸۷)

۸- (مراقبات، صص۱۹۳و ۱۹۴)