به گزارش”صبح رابر”رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با جوانان استان خراسان شمالی سبک زندگی را بخش اساسی و حقیقی پیشرفت و تمدن سازی نوین اسلامی خواندند.و برای نشان دادن نقشه راه این مسئله به چند مورد مهم ازجمله اصلاح الگوی مصرف اشاره نمودند. و تاکید داشتند که ،ما اگر پیشرفت همه جانبه را به معنای تمدن سازی نوین اسلامی در نظر بگیریم،برای ایجاد بستر مناسب و تحقق تمدن نوین اسلامی باید با اصلاح سبک زندگی کنونی ،احیای سبک زندگی اسلامی و پرهیز از سبک زندگی غربی گام برداریم . یکی از مهم ترین مولفه های سبک زندگی که مقام معظم رهبری نگاه وی‍ژه ای به آن داشته اند، الگوی مصرف است .لذا ایشان فهرستی را در قالب سوالات بیان می دارند، که از جمله ی آنها: چرا در بین مردم ما مصرف گرایی رواج دارد؟ آیا مصرف گرایی افتخار است؟ تجمل گرایی چیست؟ خوب است یا بد؟ مصرف گرایی چیست؟ ایشان در سال ۸۱ نیز پدیده مصرف گرایی را در جامعه مورد انتقاد قرار داده و فرمودند: «مصرف گرایی جامعه را از پای در می آورد. جامعه ای که مصرف آن از تولیدش بیشتر باشد، در میدان های مختلف شکست خواهد خورد.»بیانات در خطبه های نماز عید فطر، ۱۵آذر ،۱۳۸۱. اصلاح الگوی مصرف جزئی از نقشه بزرگ تحقق تمدن نوین اسلامی است ، بنا براین لازم است که مصرف اصولی و صحیح و صرفه جویی را در خطوط اساس برنامه ریزی هایمان در سطوح مختلف اعمال کنیم تا گامی در جهت انجام وظیفه و پاسخی به فرمایش رهبر عزیزمان در جهت احیای سبک زندگی اسلامی برداریم. سبک زندگی چیست؟ به مجموعه عوامل، طرز تلقی ها،عادتها ، نگرش ها، معیارهای اخلاقی ، سطح اقتصادی و عناصری که با هم در ارتباط باشند و یک مجموعه فرهنگی و اجتماعی را پدید بیاورند،سبک زندگی می گویند. برای سبک زندگی دو سبک کاملا متفاوت وجود دارد:سبک زندگی غربی یا مدرن و سبک زندگی اسلامی. سبک زندگی غربی گرایش به تنوع طلبی در همه امور ، استفاده از وسایل مادی و گرایش به ارزش های غیر مادی مبتنی بر سبک زندگی غربی است. غرب درصدد است تا با تولید نیازهای کاذب ،به مصرف گرایی بی حد و اندازه اصالت بخشد و برای این کار دست به هر کاری زده است.من جمله استفاده از تاثیر رسانه ها ، مارک زدگی و… ساموئل هانتینگتون در کتاب «چالش های هویت در آمریکا»موفقیت نظام سیاسی آمریکا را در هویت سازی و در یک کلمه «آمریکایی کردن» می داند. به این معنا که ما با دین شما ، مذهب شما ، رنگ پوست و موی شما کاری نداریم فقط آمریکایی زندگی کنید، حتی اگر مسلمان هستید. جوزف نای ، نظریه پرداز «قدرت نرم»معتقد است که آمریکا در دیپلماسی عمومی خود با دو بازوی رسانه ای و آموزشی ، رویاها و انتخاب های جهانیان را می سازد. وقتی انسان های بسیاری در خارج از مرزهای آمریکا ،آمریکایی زندگی می کنند ، ایالات متحده می تواند به عنوان عمق استراتژیک خود روی آن ها حساب کند. موفقیتی که آمریکایی ها نتوانستند با قدرت نظامی و سیاسی خود به آن دست یابند. سبک زندگی اسلامی سبک زندگی اسلامی ، سبکی از زندگی است که باورها و ارزشهای اسلامی بر آن حاکم است .در اسلام ،سبک زندگی بر اساس سه محور اعتقادات ، اخلاقیات و وظایف عملی استوار است .تعالیم اسلام ، تمام وظایف زندگی را پوشش می دهد و مطابق با فطرت انسانی است. در مقابل سبک زندگی غربی، اسلام برای الگوی مصرف نسخه ی متفاوتی پیچیده است . اسلام معتقد است با قناعت و رضایت به تقدیر الهی در کنار تلاش و پرهیز از اسراف و تکیه بر ارزش های بنیادی و ترویج روحیه ایثار و انفاق می توان زندگی به دور از مصرف گرایی و تجملات داشت . مصرف و مصرف گرایی مصرف کردن در معنای عادی و هنجار آن یعنی استفاده درست و به اندازه از منابع طبیعی برای زنده ماندن و زندگی کردن.به تعبیر دیگر، مصرف برای رفع نیاز انجام می گیرد و به خودی خود عملکردی بسیار مهم و اساسی در زندگی انسان دارد. زمانی که بیش از اندازه مصرف کردیم،”مصرف زده” یا “مصرف گرا ” نامیده می شویم . این واژه بر راه و روشی دلالت می کند که وجود انسان را فرا گرفته است و تاثیر عمیقی بر تفکرات و رفتار انسان می گذارد.در این صورت مصرف ، نماینده فرهنگی جدید و قدرتمند در زندگی انسان است که به وسیله تبلیغات گسترده داخلی و خارجی بسیاری از مردم را زیر سلطه کشیده اند و قدرت های بزرگ صنعتی با تبلیغات مجهز به آخرین فنون روانشناختی تصمیم می گیرند که چه چیز برای انسان خوب است یا بد؟؛ مثل وسایل متنوع و فراوان بهداشتی و آرایشی، تجهیزات و لوازم غیر ضروری لوکس و زیبا ،مدل های جدید تلفن همراه و…که در واقع هیچ فرق عمده ای با قبلی ها ندارند و فقط روزمرگی ما را جوابگو هستند و باعث می شوند قدرت تولید و فراهم شدن بستر شکوفایی نیروهای خلاقه انسان و احساس هویت و معنا در زندگی از انسان گرفته شودف زیرا همان طور که می دانیم مسائل اقتصادی اغلب روی دو مفهوم تولید و مصرف دور می زند. الگوی مصرف الگوی مصرف در هر جامعه نقش تعیین کننده در تخصیص منابع برای تولید انواع کالاهای تولیدی شیوه توزیع آنها و هم چنین توسعه اقتصادی ،سیاسی و اجتماعی دارد. بنابراین اگر الگوی صرف جامعه ای ،افراد را به مصرف هر چه بیشتر ترغیب کند، بخش اعظم منابع درآمدی جامعه به مصرف اختصاص ی یابدو در نتیجه جامعه با کاهش تولید و فقر اجتماعی روبه رو می شود. ضعف اقتصادی نیز خود زمینه ساز فقر فرهنگی و انحطاط اجتماعی است. برعکس اتخاذ الگوی صحیح و منطقی در مصرف می تواند آثار مثبت فردی و اجتاعی فراوانی به دنبال داشته باشد.(لهسایی زاده،۱۳۸۸) اصلاح الگوی مصرف تنها اصلاح مصرف نیست،بلکه اصلاح نحوه ای از زندگی است که مصرف در آن جایگاه ویژه ای دارد. گاهی مصرف شکل طبیعی خود را از دست می دهدو به جای آن که به عنوان یک پدیده حیاتی، در خدمت انسان باشد ، انسان را به خدمت خود درمی آورد.و به این ترتیب مصرف بیش از حد زمینه ساز اسراف ، فخر فروشی و تباهی و ناهنجاری می شود. اصول مصرف در اسلام اسلام دین کاملی است که هم به دنیای پیروانش توجه داردو هم به آخرت آنان اهتمام می ورزد.چنان که از مسلمانان میخواهد نه دنیا خواهی آنان سبب غفلتشان از آخرت شود و نه توجه به آخرت آنان را از دنیا بازدارد. بر این اساس اسلام از یک سوراه مصرف را برای انسان باز می گذارد تا دنیایشان سامان یابد و از سوی دیگر کاملا مراقب است که مصرف از جاده اعتدال و شرع خارج نشود.بخشی از آیات قرآنی به فرهنگ سازی درباره مصرف و اموزش درست مصرف اختصاص یافته است . مصرف درست در اسلام مصرفی است که اصول زیر در آنها رعایت شده است: ۱- مصرف براساس نیاز حقیقی نه زیاده خواهی و نیاز کاذب: انسان از لحاظ روانی ، آمادگی زیادی برای راحت طلبی و تجمل پرستی و حتی متمایز کردن خویش از افراد دیگر با اختیار گرفتن کالاها و خدمات بیشتر دارد تا به این وسیله شکافی بین خود و سایر گروه های جامعه به وجود آورد و از این شکاف، برای تثبیت وضعیت اجتماعی خود استفاده کند؛از این رو برخی سعی می کنند با تجمل پرستی و ریخت و پاش ها،به نیازهای غیر واقعی خود که با قرار گرفتن در چنین فضایی ایجاد شده،پاسخ بدهند. ۲- اعتدال و میانه روی در مصرف امیر المومنین علی (ع) می فرماید:«هر گاه خداوند بخواهد به بنده ای خیر برساند ، میانه روی و تدبیر نیکو را به او می آموزد و او را از بی تدبیری و اسراف دور می کند.»(نهج البلاغه،دشتی، ۱۳۷۹-ص۲۴۱) ۳- پرهیز از اسراف و تبذیر: الگوی نظری اسلام در باب مصرف این آیه کریمه است. «…..کلوا واشربوا و لاتسرفوا انه لا یحب المسرفین؛بخورید و و بیاشامید و اسراف نکنید.همانا خداوند اسرافکاران را دوست نمی دارد.»(اعراف،آیه ۳۱.) به طور کلی استاندارد مصرف در اسلام “کفاف”است . منظور از کفاف رفع نیازهای ضروری ، مادی و معنوی است و به نیاز انسان در خوراک و پوشاک و مسکن محدود نمی شود؛ بلکه هزینه ی تعلیم و تربیت ، بهداشت و درمان ، امنیت و ازدواج از نیازهای اصولی یک انسان است. علی (ع) فرمود: «کل مازاد على الاقتصاد اسراف؛ آن چه بیش از حد کفاف باشد، اسراف است.» علل گرایش به مصرف گرایی ۱- تبلیغات نظام سرمایه داری : نظام سرمایه داری بر اساس توسعه مصرف استوار است. ترویج و توسعهمصرف گرایی ثروت های هنگفتی را به جیب کمپانی ها و بنگاه های بزرگ اقتصادی کشور های پیشرفته سرازیر می کند؛ از این رو آنها از شیوه های مختلف ، برای دامن زدن به مصرف در در سراسر دنیا استفاده می کنند.شیوه های موثر تری همچون تبلیغات دامنه دار و تاثیرگذارهمواره در دستور کار آنها است. ۲- نیازهای کاذ ب: انسان از لحاظ روانی، آمادگی زیادی برای راحت طلبی، تجمل پرستی و حتی متمایز کردن خویش از افراد دیگر با در اختیار گرفتن کالاها و خدمات بیشتر دارد تا از این وسیله شکافی بین خود و سایر گروه های جامعه به وجود آورد و از این شکاف برای تثبیت وضعیت اجتماعی خود استفقاده کند؛ از این رو برخی سعی می کنند با تجمل پرستی و ریخت و پاش ها، به نیازهای غیرواقعی خود که با قرار گرفتن در چنین فضایی ایجاد شده، پاسخ دهند. ۳- نبود اطلاعات کافی نبود اطلاعات کافی در مورد مزایای کالاهای ساده و سنتی از یک سو و نا آگاهی از مضرات تولیدات صنعتی از سویی دیگر ، یکی از دلایل گرایش به مصرف گرایی و ریخت و پاش های غلط به شمار می رود. ۴- تجمل پرستی متاسفانه با توجه به آسیب پذیر بودن فرهنگ عمومی جامعه، هر قدر تبلیغات نا سالم در سطح بالا و فرهنگ عمومی در حد پایین باشد، امکان رشد روحیه راحت طلبی و تجمل پرستی بیشتر است. ۵- فقدان الگوی مصرف اگر در عین حال بر مصرف تاکید شود و هیچ گونه الگوی عملی صحیحی نیز ارائه نگردد، آسیب های فروانی بر جامعه وارد خواهد شد. اصلاح الگوی مصرف و سبــــک زنـــدگی هر نوع اصلاح در جامعه نیازمند اصلاح در رفتار است و رفتار فرایندی است که در یک دوره براساس هنجارهای خانواده، جامعه و شخصیت افراد شکل می گیردکه البته یادگیری اجتماعی بیشترین سهم را در شکل گیری رفتار افراد جامعه دارد ودر سطح کلان به پدید اوردن فرهنگ یک جامعه خاص منجر می شود. اصلاح الگوی مصرف و سبک زندگی نیازمند فرهنگ سازی پایدار است و این خود نیازمند راهکارهایی است تا همه افراد جامعه الزام رفتارهای اصلاح مصرف را احساس نمایند و به تدریج این اصلاح نهادینه شده، به یک رفتار پایدار و نهایتا به یک فرهنگ در تمامی عرصه های مصرف تبدیل گردد. راه کارهای عمــلی اصلاح ۱- میانه روی در مصرف را جوهر زندگی اسلامی درآموزه‌های انبیا، شیوه دور از افراط و تفریط و انتخاب روش میانه به عنوان راه خوشبختی، فلاح و رستگاری بوده است. پیامبر گرامی اسلام تصریح می‌کنند با اعتدال و میانه روی انسان دچار گرفتاری و فقر نمی شود . امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) نیز می فرمایند «هرکسی میانه رو باشد، فقیر نخواهد شد» بر این اساس، اصل اندازه نگه داشتن در معیشت، و خودداری از «اسراف و تبذیر» و در عین حال احتراز از «خست و تنگ نظری» در زمره مهم‌ترین آموزش‌های نظام اقتصادی- تربیتی اسلام است این امر به تربیت اقتصادی و نظم معاشی مردم بستگی دارد و لازمه چنین میانه روی و اعتدالی، ایجاد و رشد روح انضباط مالی در افراد و خانواده هاست. ۲- عزم جدی و همگانی برای اصلاح الگوی مصرف راه مبارزه با یک عیب ملی بسیج ملی و عزم ملی است. چرا که ملت ایران بارها به تجربه ثابت کرده است که فعل خواستن را به خوبی صرف می کند و اگر به انجام کاری تصمیم بگیرد به طور قطع آن را به انجام خواهد رسانید که نمونه ان را می توان در برنامه ریزی صحیح و هوشمندانه اصلاح مصرف فراورده های نفتی، به ویژه بنزین دانست که باعث جلوگیری از هدر رفتن میلیونها دلار هزینه سوخت در خیابان ها گردید. ۳- شروع اصلاح از مسئولان مردم همیشه به بزرگان و مسئولان خود نگاه می کنند و طبق رفتارهای آنان عمل نموده و از شیوه زندگی آنان الگو بردای می کنند برخی از رویه های اشراف گرایانهای که توسط برخی مدیران دنبال می شود،نقش به سزایی در رواج مصرف گرایی و تجمل خواهی مردم داشته است دردل های رهبری:«ما اگر بخواهیم تجمل و اشراف گری و اسراف و زیاده روی را که واقعا بلای بزرگی است؛ از جامعه مان ریشه کن کنیم با حرف گفتن نمی شود که از یک طرف بگوییم از طرف دیگر مردم نگاه کنند و ببینند عملمان جور دیگر است!باید عمل کنیم، عمل ما بایستی موید و دلیل و شاهد بر حرف های ما باشد، تا اینکه اثر بکند.» ۴- اصلاح تبلیغات رسانه ای اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ سازی است و تا در زمینه ها و بسترهای فرهنگی کار نکنیم، در اصلاح سبک زندگی موفق نخواهیم بود.در حال حاضرصدا و سیما به عنوان عمومی ترین دستگاه فرهنگ سازی کشور است که می تواند الگوهای درست یا نادرست را در قالب های گوناگون به مردم القا نماید. بهره گیری از ظرفیت های رسانه ای را برای معرفی سبک زندگی اسلامی از مهمترین راهکارهایی دانست که می تواند الگوهای زندگی غربی را کمرنگ و هویت فرهنگ اسلامی و مظاهر زندگی دینی را در جامعه پررنگ کند. ۵- آموزش و پرورش به طور کلی با آموزش های تخصصی درسطح سنی کودکان می توان اصلاح الگوی مصرف را در این گروه نهادینه کرد. « اگر می خواهیم نسلی به وجود آید که اعتماد به نفس و انضباط اجتماعی داشته باشدف یک نسل مسئولیت پذیر و با عرضه و کفایت برای کارهای بزرگ ، یک نسل فداکار ، یک نسل پر کار ، یک نسل کم اسراف و دور از اسراف، اگر می خواهیم فرهنگ عمومی جامعه به این سمت حرکت کند.راه و کلیدش آموزش و پرورش است. برای تربیت چنین نسلی آموزش و پرورش باید مهیا و مناسب باشد. ۶-مبارزه با تهاجم فرهنگی غرب در ایجاد فرهنگ ناپسند مصرف گرایی و تجمل پرستی با آگاه سازی و تعمیق بینش و بصیرت سیاسی و اسلامی افراد جامعه. ۷-توجه به تولید و کیفیت محصولات اصلاح الگوی مصرف نیازمند آن است که سازندگان و تولیدکنندگان علاوه بر رعایت ضوابط زیست محیطی، فن آوری تولید کالای خود را با استاندارد های جهانی و مناسب با اقلیم هر منطقه مطابق کنند. ۸-گسترش دولت الکترونیک یکی از راهکارهای عملی کردن اصلاح الگوی مصرف و مبارزه با اتلاف منابع و وقت ، گسترش دولت الکترونیک است.باگسترش این امر از تحمیل هزینه های گزاف بر کشور کاسته می شود و به حداقل می رسد. ۹- اعمال سیاست های تشویقی و تنبیهی مثلا به کسانی که الگوی مصرف صحیحی دارند امتیازاتی داده شود و برای کسانی که به مصرف گرایی مبتلا شده اند، تنبیهاتی مناسب در نظر گرفته و اعمال گردد.. ۱۰- جلوگیری از وارادات کالاهای لوکس و غیر ضروری ۱۱- ارائه هنری از آموزه های دینی ۱۲- تجدید نظر در شیوه های مصرف خانگی یکی از بخشهایی که در کشور ما سهم وسیعی از انرژی اتلافی را به خود اختصاص داده است ، بخش مصارف خانگی و تجاری است. همچنان که اشاره می شود بیشترین سهم اتلاف انرژی در این بخش به عدم آگاهی و رعایت نکردن نکات و موارد ساده ای است که متاسفانه عموم مردم هم بسادگی از کنار آن می گذرند، در صورتی که می توان به آسانی و با رعایت اصول اندکی علاوه بر کمک به سبد اقتصادی خانواده ، سهم بسزایی نیز در کمک به اقتصاد ملی ایفا کنیم و تا حد زیادی الگوی مصرف در خانه را اصلاح نماییم. مانند : مصرف صحیح نان و جلوگیری از ضایعات آن مصرف صحیح آب و جلوگیری از هدر رفتن آن صرفه جویی در مصرف برق ورعایت اصول مصرف صحیح آن صرفه جویی در مصرف گاز خانگی و سایر منابع انرژی سوخت و… بنا به فرمایش مقام معظم رهبری: «تحقق این آرزوهای بزرگ سخت ، اما شدنی است و باید با همت و اراده و تلاش همگانی به آنها برسیم.» وسخن آخر این که دست یابی و بازگشت به این الگوها چندان دور از دسترس نیست زیرا فرهنگ اسلامی و دینی در باور مردم جامعه ما نفوذ دارد وما باید آنها را بار دیگر احیا کنیم . با مصرف مدبرانه و عاقلانه ، که همان مصرف بهینه و بهره وری صحیح از منابع کشور است، حافظ منابع و ذخایر کشور عزیزمان باشیم و با استفاده از آموزه های دینی و سخنان رهبر فرزانه و مدبرمان، جامعه اسلامی را از هجمه های فرهنگی غرب، ایمن ساخته و زمینه های سبک زندگی اسلامی را در جامعه فراهم آوریم.

گردآوری : زلیخا حقی

منابع – اخوی،رضا؛(۱۳۸۸)،گام هایی در جهت اصلاح الگوی مصرف، شمیم قلم، چاپ اول. – آذرکسب،سید حیدر؛(۱۳۹۱)،سبک زندگی اسلامی،ماهنامه پیوند، شماره۴۰۰. – کشوادی، طاهره؛(۱۳۸۶)،خانواده موفق/۴؛اقتصاد در خانواده،دانشگاه پیام نور،چاپ پنجم. – دکترعظیمی فرد،فاطمه(۱۳۹۱)، خانواده و سبک زندگی اسلامی،ماهنامه پیوند،شماره ۴۰۱. – بیانات مقام معظم رهبری(۱/۱/۸۸)،مشهد مقدس. – بیانات مقام معظم رهبری(۱۲/۸/۸۴)،کرمان. – اینترنت،www.farsnews.com/newstext/php