به گزارش” صبح رابر” در نظام مدیریتی نوین فاکتورهای مهمی در موفقیت یک مجموعه دخیل است که از جمله این فاکتورها وجود شخصی مدیر و مدبر در راس مجموعه به عنوان گرداننده و هماهنگ کننده امور می باشد. تعیین سیاستهای کلی شرکت، نظارت بر حسن اجرای قوانین و راهبری و هدایت افراد تحت امر از وظایف اصلی رئیس می باشد. هرچقدر یک سیستم وسیع تر باشد به همان نسبت مسئولیتهای مدیران افزایش می یابد.

مدیریت عبارت است از علم و هنر برنامه ریزی ( پیش بینی ) ، سازمان دهی ( تقسیم کار و تفکیک وظایف ) ، هدایت و رهبری ( راهنمایی کردن زیردستان و توانایی نفوذ کردن در دل ایشان ) ، نظارت و کنترل ( ناظر بودن بر اعمال ایشان و اصلاح اشتباهاتشان ) و نهایتا” ایجاد هماهنگی ( برقراری نگرش سیستمی بین کارکنان ) برای رسیدن به هدف یا اهداف از پیش تعیین شده است. البته تمام مباحث فوق بر روی منابع سازمانی صورت می گیرد که مهم ترین و ارزنده ترین دارایی هر سازمان منابع انسانی )کارکنان) هستند و سپس منابع دیگر نظیر دارایی های فیزیکی، مادی و حتی اطلاعات قرار می گیرند.   تمام مطالب فوق صحیح است اما اگر بخواهیم خیلی ساده مدیریت را تعریف کنیم باید بگوئیم “مدیریت یعنی تصمیم گیری.”

قرآن کریم، کتابی که از سوی پروردگار عالم و خالق و پرورش دهنده تمام موجودات از جمله انسان، نازل گردیده، بیان کننده نیازهای زندگی بشری برای رشد و تعالی و تکامل است، چنان که در آیات گهربار آن کتاب فرمود: “تبیاناً لکل شیء”
از طرفی آیات این سلسله هدایت، بر مدیر جامعه اسلامی، پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله، نازل گردیده که خود اقدام به تشکیل حکومت و اداره آن به مدت ده سال نموده و در تمام آنات و لحظات و مشکلات، عنایات و راهنمایی‌های وحیانی راه گشای وی بوده است.

خداوند متعال در قصه حضرت موسی و حضرت یوسف علیهما السلام به چهار عنصر محوری و کارساز در امر مدیریت اشاره فرموده است. «قدرت» و «امانت» دو عنصر محوری است که در داستان اجیر شدن حضرت موسی برای حضرت شعیب علیهما السلام آمده است: «قالت احدیهما یا أبت استأجره انّ خیر من استأجرت القوی الأمین»(۱) خداوند در این آیه شریفه از زبان دختر شعیب (ع) «قدرت» و «امانت» را دو صفت مهم اجیر خوب برشمرده است. بهترین اجیر کسی است که هم قدرت انجام و اداره کار را داشته باشد، هم امین و پاک باشد. قدرت گاهی بدنی است مثل توانایی جسمی لازم برای چوپان در رمه سرا، و گاهی قلمی و بیانی است نظیر قدرت بیانی که یک معلم باید در سر کلاس درس داشته باشد، (یا قدرت بیان لازم برای خطیب در هنگام خطابه) و مانند آن. امانت و پاکی، هم در قدرت بدنی لازم است هم در قدرت قلمی و بیانی. هر مدیر و کارگزاری (برای اداره صحیح زیر مجموعه خود) باید واجد این دو عنصر محوری باشد. هم نیرومند و مسلّط بر کارش باشد، هم چشم و گوشش پاک باشد. قدرت و امانت در این داستان نسبت به ساده ترین و نازل ترین شأن و کار اجرائی کشور(چوپانی) بیان شده است.

زمام داری اقتصاد کشور در شرایط قحطی و خشکسالی از دشوارترین و پیچیده ترین کارهاست. حضرت یوسف(ع) در آن سال های قحطی وزیر امور اقتصادی و دارایی کشور پهناور مصر بود و این سمت را خود او به پادشاه مصر پیشنهاد داده بود. دو عنصر محوری لازم برای این سمت، علم و امانت است. یعنی از جهت علمی کارشناس اقتصادی باشد و از نظر عملی خداترس، و آن حضرت در بالاترین سطح از این دو صفت برخوردار بود. تعبیر «مکین امین» در آیه نخستین و «حفیظ علیم» در آیه بعدی بیانگر این دو عنصر محوری است. پس در کار اجرایی اگر چوپانی است، قدرت و امانت لازم است و اگر وزارت است، حفیظ و علیم بودن را می طلبد. مراد از علم در آیه شریفه «انی حفیظ علیم» به معنای مسئله دان بودن نیست. بلکه بر پایه تناسب حکم و موضوع فنّ اقتصاد را می فهماند. یعنی من اقتصاد دانم پس اقتصاد کشور مصر را در این شرایط بحرانی که قحطی همه جا را فراگرفته است، به دست من بسپار.

این آیات ضمن بیان عناصر محوری مدیریت، الگوی عملی نیز ارائه می دهد. آری، هر کارگزاری که واجد این شرایط علمی و عملی باشد، در حوزه مسئولیت خود موفق و سرفراز خواهد بود، اما اگر فاقد یکی از دو وصف تخصص و تعهد باشد، مشکل آفرین است

هنگامی که پیامبری رهبری کشور را بر عهده می گیرد، انس و جن و حیوان زیر نظر اوست. نظیر حضرت سلیمان(ع) که جن و انس و طیر هم تحت اشراف مدیریت او قرار داشتند. داستان «عفریت من الجن» و «هدهد» در قرآن گواه بر این مدعاست؛ «و ورث سلیمان داود و قال یا أیّها الناس علمنا منطق الطیر و اوتینا من کل شی ءٍ ان هذا لهوا الفضل المبین * و حشر لسلیمان جنوده من الجنّ و الانس و الطیر فهم یوزعون(۸)*…و تفقّد الطیر فقال مالی لاأری الهدهد أم کان من الغائبین* لاعذبنّه عذاباً شدیداً أو لأذبحنّه لیأتینّی بسلطان مبین*(۹)…قال یا أیها الملؤا ایّکم یأتینی بعرشها قبل أن یأتونی مسلمین * قال عفریت من الجن أنا أتیک به قبل أن تقوم من مقامک و انّی علیه لقوی امین*…قال هذا من فضل ربّی لیبلونی أأشکر أم أکفر و من شکر فانما یشکر لنفسه و من کفر فانّ ربی غنیّ کریم*

پس آن که جن و حیوان رام اوست، انسان را نیز به خوبی اداره می کند. بنابراین دینی که رهبران آن چنین قدرت و نفوذی دارند، به یقین از اداره امور جامعه عاجز نیست.

درمدیریت اسلامی، لازمه سپردن مسؤولیت‌ها گرفتن پیمان است که بر طبق موازین و اصول، انجام تکلیف شود.
شرایط مدیریت صحیح علم است ( سوره هود آیه ۶): و ما من دابه فی الارض الا علی الله رزقها و یعلم مستقرها و مستودعهاکل فی کتاب مبین ):(و هیچ جنبنده ای در زمین نیست جز آنکه رزقش به عهده خداست و خداوند محل استقرار و انتقال و اعاده اش را می داند، همه این موارددر کتابی آشکار موجود است )، در این آیه وسعت و شمول علم الهی توضیح داده می شود و می فرماید همه موجودات متحرک و جاندار رزقشان به عهده خدای متعال است و لذا هرگز هیچ جانداری بدون رزق نمی ماند وخدای متعال نسبت به قرارگاه و محل استقرار آنها و نیز محل نقل و ا نتقال و بازگشتشان آگاهی دارد، مراد از (مستقر) یعنی جایگاه معین مانند آب برای ماهی و مراد از(مستودع ) یعنی جایگاه موقت مانند مرغان هوا یا مسافران دور از وطن و یا جنین در رحم مادر، به هر جهت خداوند به کلیه احوال جنبندگان داناست و همه این موارد در کتاب مبین علم الهی محاسبه و اندازه گیری شده است و لذا رزق هیچ مرزوقی بدون علم و اطلاع روزی رسان به او نخواهد رسید

مهمترین قسم از اقسام طهارت، طهارت روح از مشاهده غیر خداست. توضیح این که: ذات اقدس اله، خود را رزاق و زمامدار کل هستى معرفى مى‏کند: «و ما من دابه فى الارض الا على الله رزقها» سوره هود، آیه ۶.
«و ما من دابه الا هو اخذ بناصیتها» . سوره هود، آیه ۵۶
این که مى‏فرماید: زمام هر جنبنده‏اى به دست‏خداست، معنایش این نیست که فقط جانداران، داراى زمامند و زمام آنها به دست‏خداست‏بلکه به این معناست که آنچه بر روى زمین یا در زیر زمین است زمامى دارد و زمام آنها به دست‏خداست.
قرآن کریم در باره راهیابى نهرهاى موجود در دل زمین مى‏فرماید:«الم تر ان الله انزل من السماء ماء فسلکه ینابیع فى الارض‏» : سوره زمر، آیه ۲۱.
خداوند باران را از آسمان، نازل و راههاى زیرزمین را براى قناتها، چاهها و چشمه‏ها مشخص کرده است که این آبهاى زیرزمین، از کجا شروع و چه مسیر را طى کنند و کجا به صورت چشمه و چاه و قنات، سربرآورند. پس زمام همه آبهاى زیرزمینى هم به دست‏خداست; چنانکه زمام موجودات آسمانى به دست اوست و مدبرات را او اداره مى‏کند: «و اوحى فى کل سماء امرها»

لزوم رشد برای مدیریت اقتصادی ( نساء آیه ۶)

خداوند متعال می‌فرماید:

“وَابْتَلُواْ الْیَتَـَمَی‌َ حَتَّی‌ََّ إِذَا بَلَغُواْ النِّکَاح‌َ فَإِن‌ْ ءَانَسْتُم مِّنْهُم‌ْ رُشْدًا فَادْفَعُوَّاْ إِلَیْهِم‌ْ أَمْوَ َلَهُم‌ْ وَلاَ  تَأْکُلُوهَآ إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن یَکْبَرُواْ وَمَن کَان‌َ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِف‌ْ وَمَن کَان‌َ فَقِیرًا فَلْیَأْکُل‌ْ بِالْمَعْرُوف‌ِ فَإِذَا دَفَعْتُم‌ْ إِلَیْهِم‌ْ أَمْوَ َلَهُم‌ْ فَأَشْهِدُواْ عَلَیْهِم‌ْ وَکَفَی‌َ بِاللَّه‌ِ حَسِیبًا ؛(نسأ،۶)

و یتیمان را بیازمایید تا هنگامی که به حد بلوغ برسند (در این موقع‌) اگر در آن‌ها رشد (کافی‌) یافتید اموال‌شان را به آن‌ها بدهید، و پیش از آن که بزرگ شوند. اموال ان‌ها را از روی اسراف نخورید، و هر کس (از سرپرستان‌) بی نیاز است (از برداشت حق الزحمه‌) خودداری کند و آن کس که نیازمند است و به طرز شایسته (و مطابق زحمتی که می‌کشد) از آن بخورد، و هنگامی که اموال آن‌ها را به آن‌ها می‌دهید، شاهد بر آن‌ها بگیرید، (اگر چه‌) خداوند برای محاسبه کافی است‌.”

آیه مذکور، تکمیل کننده بحث‌های مربوط به یتیمان می‌باشد که در آیات قبل‌، سخن از آن‌ها به میان آمده است‌. در آیه مذکور، چند نکته قابل توجه وجود دارد:

۱. از تعبیر به “حتی‌” بر می‌آید که آزمایش یتیمان باید پیش از رسیدن به حدّ بلوغ و به صورت مکرر و مستمر انجام شود، تا وضع آن‌ها برای اداره امور مالی خود روشن گردد، منظور از آزمایش پرورش تدریجی آنان است که قبل از بلوغ باید با برنامه‌های عملی برای زندگی مستقل آماده شوند به این صورت مثلاً مقداری از مال را در اختیار او گذارده تابه خرید و فروش و تجارت بپردازد و ولی‌ّ بر اعمال او نظارت می‌کند و وقتی معلوم شد که از عهده این کار بر می‌آید اموالش را در اختیارش قرار می‌دهند.

۲. تعبیر به “إِذَا بَلَغُواْ النِّکَاح‌” اشاره به این است که آن‌ها به حدّی برسند که بر ازدواج و تشکیل خانواده قدرت داشته باشند، و زمانی که اموال آن‌ها به دستشان داده می‌شود به بلوغ جسمی و فکری رسیده باشند.

۳. تعبیر به “اَنستهم منهم رشدا” اشاره به رشد مسلم آن‌هاست “اَنستم‌” از ماده “ایناس‌” به معنای مشاهده و رؤیت می‌باشد.

در ادامه می‌فرماید: “وَلاَ  تَأْکُلُوهَآ إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن یَکْبَرُوا” به سرپرستان تأکید می‌کند که به هیچ عنوان اموال یتیمان را حیف و میل نکنند، و پیش از آن که بزرگ و بالغ شوند، سرمایه آن‌ها را از بین نبرند.

۴. در بخش دیگری از آیه بر این نکته تأکید می‌کند که سرپرست ایتام اگر ثروتمند باشند، نباید از اموال یتیم‌ها استفاده کنند ولی اگر فقیر باشند تنها می‌توانند در برابر زحمتی که به خاطر حفظ اموال متحمل می‌شوند، با رعایت عدالت و انصاف‌، حقوق خود را از امول آن‌ها بردارند.

. ۵ سرپرستان هنگام دادن اموال به دست ایتام‌، باید گواه بگیرند تا جای اتهامی باقی نماند. (ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج‌، ص ۲۶۷ـ۲۷۳، دارالکتب الاسلامیه‌، تهران ، تفسیر نور، محسن قرائتی‌، ج ۲، ص ۲۸۱، انتشارات مؤسسه درراه حق‌، قم)

مدیریت سیاسی

امیرالمومنین ضعف مدیریت سیاسی ، آفت پیشوایان است( غرورحکم ۱۳۶ )

پیامبر (ص) فرمودند :کسی که بدون آگاهی و دانش ، کاری را انجام دهد فسادش بیشتر از صلاحش است .

شرایط مدیریت کارآمد در جامعه :

1.  اعتماد مردم
2.    صداقت
3.   پیش بینی صحیح
4. علم و دانایی
5.    اطاعت مردم ( اگر همه موارد بالا باشد اما اطاعت مردم نباشد هیچ فایده ای ندارد )

در جامعه اسلامی ایمان شرط مدیریت و سرپرستی است .

وحدت و قدرت و سیاست و مدیریت مسلمانان باید به نوعی باشد که دشمن به نا امیدی کشیده شود آینده نگری  و برنامه ریزی بلند مدت برای مقابله با مشکلات اقتصادی جامعه لازمه  مدیریت  کشور است .

کسی که خود را رهبر مردم قرار داد باید پیش از آنکه به تعلیم دیگران بپردازد خود را بسازد و پیش از آنکه به گفتار تربیت کند با کردار تعلیم دهد  زیرا آن کسی که خود را تعلیم دهد و اب کند سزاوارتر به تعظیم است از آن که  دیگری را تعلیم دهد و ادب بیاموزد .( نهج الباغه ۴۸۰)

انتهای پیام /یاداشت اختصاصی رابر