به گزارش “صبح رابر”؛ با پریدن دو دختر نوجوان از پل چمران اصفهان، بحث بازى «نهنگ آبى» به چالشى عمومى براى جامعه ایران تبدیل شده به ‏گونه‏ اى که بسیارى از افراد جامعه را نگران کرده است. لطفا درباره محتواى این بازى توضیح دهید.

در بازى نهنگ آبى، نوجوانان طى مدت ۵۰ روز مجموعه ‏اى از کارهایى را که از آن‏ها خواسته مى‏ شود، انجام می‏دهند که شامل دستورهایى چون صدمه زدن به خود، حک و نقاشى کردن روى پوست بدن با تیغ و چاقو، تماشاى فیلم‏ هاى ترسناک در ساعات غیرعادى (فیلم براى آن‏ها ارسال مى‏ شود) و پیاده‏ روى در ساعات غیرمعمول است. قسمت وحشتناک ماجرا اما به پنجاهمین روز این بازى برمى‏ گردد. افرادى که در پشت صحنه، این بازى را کنترل و مخاطبان را هدایت مى‏ کنند، از آن‏ها مى ‏خواهند اقدام به خودکشى کنند.

 نام نهنگ آبى از کجا آمده است؟

اصطلاح «نهنگ آبى» از پدیده ساحل نهنگ مى ‏آید که مربوط به خودکشى است. با ورود و ثبت ‏نام، اعضاء نهنگ خطاب مى‏ شوند.

ارتباط بازى نهنگ آبى با عضویت در شبکه‏ هاى اجتماعى چیست؟

چالش نهنگ آبى یک جنبش اجتماعى مربوط به نوجوانان است که مبتنى بر عضویت درشبکه‏ هاى اجتماعى تلاش مى ‏کند با استفاده از احساسات خدشه‏ دارشده نوجوانانى که از تنهایى و افسردگى رنج مى ‏برند، شکلى متفاوت از جلب توجه را خلق کند.

مدیران گروه‏هاى حامل این بازى، مخاطبان خود را از بین نوجوانان آسیب‏ پذیرى انتخاب مى‏کنند که نیاز به دیده شدن دارند. این چالش که به ‏وسیله یک مدیر یا نگهبان (curator) هدایت مى ‏شود، بستگى زیادى به توانایى او در ایجاد وابستگى عاطفى بین خود و مخاطبان آسیب‏ پذیرش دارد.

آن‏چیزى که این چالش را تا ۵۰ مرحله جلو مى‏ برد این ‏رابطه است. در جریان آن مدیر تمام تلاش خود را در جهت بها دادن و ارزش قائل شدن براى مخاطب خود انجام مى ‏دهد. این نکته در اینجا حائز اهمیت است که تقریبا کسى‏ نمی‏تواند وارد این بازى شود و تنها این مدیران بازى هستند که مى ‏توانند افرادى را انتخاب کنند. آن‏ها نیز تنها به سراغ افرادى مى ‏روند که احتمال مى‏ دهند بتوانند بر روى آن‏ها کنترل کافى داشته باشند به‏ط ورى که تا ۵۰ مرحله بازى را ادامه داده و البته نکات امنیتى براى لو ندادن رابطه را نیز حفظ کنند. هر چند همه مدیران بازى تا به حال سعى در مخفى کردن هویت خود داشته ‏اند اما در صورت گزارش شدن به پلیس، امکان ردیابى آن‏ها وجود دارد لذا قربانى باید فرد قابل اعتمادى در این‏گونه موارد نیز باشد. فردى که کسى را براى در میان گذاشتن مشکلات خود نداشته باشد.

در این چالش اینترنتى ۵۰مرحله ‏اى از مخاطبان عمدتاً نوجوانان خواسته مى ‏شود روزانه تکلیف خود را انجام داده و در پایان، عکسى از خود را بفرستند تا بتوانند وارد مرحله بعد شوند. مرحله نخست این چالش کشیدن یک نهنگ آبى روى دست است و پس از آن براى مثال از کاربر خواسته مى‏ شود تا لب خود را ببرد، روى دست خود با چاقو کلمه ‏اى را حک کند یا بالاى یک ساختمان مرتفع با پاهاى آویزان از خود عکس بیندازد.

این بازى در هندوستان بیشترین تعداد خودکشى را دارد، به ‏طورى‏که پلیس هندوستان نصب و انتشار و حتى ذخیره فایل خام نصبى این بازى را جزء جرایم نرم‏ افزارى محسوب کرد.

 سازنده نهنگ آبى کیست؟

نهنگ آبى در سال ۲۰۱۳ در روسیه و با F۵۷ یکى از نام‏هاى به ‏اصطلاح «گروه مرگ» شبکه اجتماعى «وى کى» شروع به کار کرد. فیلیپ بودکین دانشجوى سابق روانشناسى، کسى‏ که از دانشگاهش اخراج شد، ادعا کرد که او بازى را اختراع کرده است. بودکین اعلام کرد که هدف او این بود که براى «پاک کردن» جامعه با فشار به کسانى‏ که تلقى مى‏شود هیچ ارزشى ندارند آن‏ها را وادار به خودکشى کند.

این دانشجوى اخراجى رشته روانشناسى که خود از یک اختلال روانى رنج مى‏برد- احتمالا دو قطبى – لذا این چالش نیز بر پایه توانایى او در اقناع افراد شکل‏ گرفته است. وى به‏ دلیل برنامه ‏ریزى براى ۸ گروه موسوم به «خودکشى» در فاصله سال‏هاى ۲۰۱۳ تا ۲۱۰۶ در نهایت زندانى شد.

جزئیات بازى نهنگ آبى از بازى ‏هاى مبتنى بر شبکه اجتماعى است؟

همانگونه که اشاره شد، چالش نهنگ آبى یک جنبش اجتماعى مربوط به نوجوانان است که مبتنى بر عضویت درشبکه‏ هاى اجتماعى تلاش مى‏ کند با استفاده از احساسات خدشه‏ دارشده نوجوانانى که از تنهایى و افسردگى رنج مى برند شکلى متفاوت از جلب توجه را خلق کند.

بخش مهمى از تسلطى که مدیر چالش نهنگ آبى بر قربانى به‏ دست مى ‏آورد به ‏وسیله اطلاعاتى است که به‏ صورت جانبى از خود او کسب مى‏ کند. این شکل از جمع‏ آورى اطلاعات از مخاطب در بستر بازى‏ هاى مبتنى بر شبکه اجتماعى رواج دارند.

این نوع از بازى‏ها دسته‏اى از بازى‏هاى آنلاین هستند که مبتنى بر شبکه ‏هاى اجتماعى ویژه‏اى ایجاد مى‏شوند. معمولا این بازى‏ها داراى چندین بازیگر بوده و به ‏صورت چندجانبه پیش مى ‏روند. اولین نوع از این بازى‏ها به ‏وسیله یک کمپانى فنلاندى به نام استار آرکد در سال ۲۰۱۱ بر روى نسخه فیس‏بوک موبایلى عرضه شد.

در حال حاضر نیز کمپانى ‏هایى نظیر زینگا، ووگا، بیگ پوینت گیمز، پلى فیش، فرى تو پلى گیم و… عرضه مى‏شود. نکته حائز اهمیت درباره این نوع بازى‏ها اینست که بر اساس آمار ارائه ‏شده از سوى کمپانى بیت دفندر ۵۰ درصد این بازى‏ها داراى آسیب فیشینگ (phishing) بوده یعنى اطلاعات مشتریان و کاربران را بدون اطلاع آن‏ها به سرقت مى‏برند.

چالش نهنگ آبى به‏ لحاظ الگوى کنش بیشترین شباهت را به عملکرد پارتیزان‏هاى اینترنتى دارد. این پدیده در اصطلاح Internet vigilantism خوانده مى‏شود. پارتیزان به افراد غیرنظامیاى گفته مى‏شود که به‏ شدت حامى یک عقیده بوده و براى آن مى‏ جنگند. پارتی زان‏هاى اینترنتى به رصد افراد دیگر در فضاى مجازى پرداخته و تلاش مى‏کنند تا به‏وسیله اعضاى خود که افرادى عادى هستند، ماموریت‏هایى در جهات اهدافى ویژه نظیر اجراى عدالت را به انجام برسانند. نکته مهم اینست که این جمع‏ ها گروه ‏هایى محسوب مى ‏شوند که در خارج از نظم فضاى واقعى و دولت‏ها فعالیت مى ‏کنند و داراى قوانین خاص خود هستند. در حال حاضر در ایالات متحده گروه ‏هاى بسیارى فعال هستند که به پرونده ‏هاى انتقام ‏جویى، قتل، تجاوز و حملات فیزیکى خارج از سیستم رسمى رسیدگى مى‏ کنند.

پارتی زان‏هاى اینترنتى از ابزارهاى متفاوتى براى رسیدن به اهداف خود استفاده مى‏کنند مثلا برخى از آن‏ها به فعالیت در فضاى وب بسنده کرده تنها اقداماتى نظیر «رسوایى» افراد در جامعه، دزدى از حساب‏هاى بانکى، افشاگرى انجام مى‏دهند اما برخى دیگر دامنه فعالیت‏ها را به بیرون از فضاى مجازى کشانده و از افراد مى‏خواهند اقداماتى را در فضاى واقعى نظیر تظاهرات، شعار نویسى، قتل و… انجام دهند. مهم‏ترین وجه شباهت این نوع کنش‏ها کنترل کامل یک فرد ناشناس بر مخاطبین است.

برخورد کشورهاى مختلف با این بازى چگونه بوده است؟

روسیه علاوه بر دستگیرى فیلیپ بودکین کسى‏ که ادعا مى‏شود این چالش را ابداع کرده است مظنونین زیادى که احتمال مدیریت این بازى را داشته‏ اند بازداشت کرده است و در حال حاضر نیز هر کسى‏که به ‏عنوان مظنون مدیریت یک گروه نهنگ آبى مطرح شود، تحت تعقیب قرار مى ‏گیرد. در روسیه تا به حال چندین نفر در ارتباط با این چالش بازداشت شده ‏اند.

دولت هند نیز به‏ دنبال ارائه آموزش‏هایى در مدارس است که به‏ وسیله آن دانش ‏آموزان و خانواده ‏ها را از خطرات این چالش آگاه نماید. یکى از ایالت‏هاى هند در این‏راستا در حال بررسى پیشنهاد ارائه یک واحد درسى با عنوان «استفاده مسؤولانه از اینترنت» در مدارس این کشور است. هم‏چنین دولت هند از کمپانى‏هاى فیس‏بوک، یاهو و گوگل خواسته تا هرگونه دسترسى به این بازى را محدود کنند. کشورهاى دیگرى نظیر ایتالیا، استرالیا، بلژیک و انگلستان نیز تمهیدات قانونى براى مقابله با این چالش وضع کرده‏اند.

متاسفانه اغلب افرادى که به بازى نهنگ آبى جذب شده و تحت تأثیر آن قرار مى‏گیرند، نوجوانان هستند. انسان‏ها در این سن شدیدا کنجکاو بوده و همیشه دوست دارند توانایى‏هاى خودشان را به دیگران ثابت کنند. به‏ همین‏ دلیل کارهاى خطرناک و آزاردهنده این بازى را با اشتیاق انجام مى‏دهند، چراکه احساس مى‏کنند با این‏کار بزرگ شده‏ اند.

داستان نهنگ آبى در اصفهان چیست؟

خبر خودکشى دو دختر نوجوان که چند روز پیش در اصفهان از روى یک پل روگذر سقوط کردند چند روزى در صدر اخبار قرار گرفت. به‏ویژه این‏که خبر مورد تأیید فرمانده انتظامى استان اصفهان نیز بوده و به گفته او سقوط دو دانش‏آموز دختر اصفهانى که منجر به فوت یک نفر از آنان و مجروحیت دیگرى شده، تحت تأثیر بازى «نهنگ آبى» بوده است. هرچند بعدها اعلام شد که نهنگ آبى یک بازى نیست بلکه یک چالش آنلاین است. به گفته این مسؤول انتظامى دو نوجوان قبل از پرت کردن خود با یک دستگاه ضبط ‏صوت، با خانواده خود خداحافظى کرده و علت این‏کار را انجام بازى آنلاین نهنگ آبى در فضاى مجازى اعلام کرده ‏اند. حالا موضوع اصلى تبعیت از چالش ‏هایى است که در فضاى مجازى به‏ صورت کمپین‏هاى گسترده جهانى ظهور مى‏ کنند و به‏جز افراد بالغ با واکنش نوجوانان و کودکان هم همراه شده است.

استفاده بیش از ۴۰ میلیون گوشى هوشمند در ایران و ۲۳ میلیون نفر گیمر، آمار قابل توجهى براى در نظرگرفتن جوانب فراگیر شدن زندگى آنلاین است. بر اساس آمار مرکز ملى بازى‏هاى رایانه‏اى هر گیمر در شبانه‏روز به‏صورت متوسط ۷۹ دقیقه صرف بازى‏هاى دیجیتالى مى‏کند. آمارى که طیف گسترده آن متوجه نوجوانان و کودکان است و آن‏ها بیش از هرکسى از بزرگسالان‏شان مى‏آموزند که در این فضا چگونه رفتار کنند.

شنیده ‏ایم که وزیر ارتباطات هم نسبت به این بازى و عضویت در شبکه ‏هاى اجتماعى واکنش نشان داده است؟

در روزهاى اخیر وزیر ارتباطات ایران نسبت به چالش «نهنگ آبى» واکنش نشان داده است. جواد جهرمى در اینستاگرام خود نسبت به مرگ و زخمى شدن دو دختر جوان که تحت تأثیر چالش موسوم به «نهنگ آب» قرار گرفتند، ابراز تاسف کرد و نوشت: «خبر خودکشى دو دختر نوجوان به‏ دلیل پیروى از رفتارهاى شیطان‏گونه در فضاى مجازى براى شنوندگان ناراحت‏ کننده و بهت ‏آور بود. بنده نیز از شنیدن خبر متاثر شدم. باید بپذیریم که در کنار منافع بسیار، آفات جدى هم در فضاى مجازى وجود دارد. به‏ عنوان یک پدر، فرزندانم را به عضویت در شبکه‏ هاى اجتماعى تشویق نکرده ‏ام و آن‏ها نیز تاکنون عضویتى نداشته ‏اند و همچنان با حضور یک بزرگ‏تر از فضاى مجازى بهره مى‏گیرند. به‏ عنوان حاکمیت باید مروج ابزارهاى نظارت والدین بر استفاده فرزندان از فضاى مجازى و هم‏چنین ترویج‏ کننده نحوه صحیح استفاده کودکان و نوجوان از این فضا و کمک به تولید محتوا و سرویس ‏هاى متناسب با این سنین باشیم. این از اولین برنامه‏ هاى وزارت ارتباطات در دولت دوازدهم بود که به‏زودى اعلام خواهد شد. اتفاق تلخ امروز اگر منجر به تغییر شیوه ‏هاى نادرست حضور کودکان و نوجوانان در فضاى مجازى نشود، متاسفانه مجددا قابل تکرار است. ما در قبال کودکان خود در فضاى حقیقى و مجازى مسؤولیم. مراقبت از آن‏ها را به‏ صورت ویژه در دستورکار قرار دهیم.»

 یادداشت از حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیزاده